Γράφει ο Άρης Πορτοσάλτε
Οι εφημερίδες ήταν η μόνη «είσοδος» για την εκκίνηση στη δημοσιογραφία πριν από σαράντα χρόνια. Έστω και υπό συνθήκες μη ταιριαστές στα σημερινά δεδομένα, το εργασιακό περιβάλλον σε μια εφημερίδα ασκούσε καταλυτική γοητεία σ’ έναν δόκιμο του επαγγέλματος. Μέχρι να κατακτηθεί μια σχετική επαγγελματική «ταυτότητα», πάντα με την αξιολόγηση και την αυστηρή κρίση των ήδη καταξιωμένων δημοσιογράφων, ο αγώνας ήταν σκληρός.
Πρώτο σκαλοπάτι, η «αυτοεπιβεβαίωση». Ότι μπορείς να πορευτείς στο βαθύτατα ανταγωνιστικό επάγγελμα και στη συνέχεια «δρόμος αντοχής» για την παραμονή στη δημοσιογραφία. Στα σαράντα αυτά χρόνια υπάρχει, επίσης, μια παράλληλη πορεία με τα Μέσα στα οποία ασκείται η Δημοσιογραφία. Η απελευθέρωση, από το κρατικό μονοπώλιο, της αγοράς των ΜΜΕ πρώτα με την ελεύθερη Δημοτική Ραδιοφωνία περί το 1986 και μετά με την Ιδιωτική Τηλεόραση στις αρχές του ΄90, άνοιξε νέους δρόμους και ορίζοντες.
Άγνωστες, ακόμη, τότε οι επερχόμενες τεχνολογικές εξελίξεις και «μακρινή» η έλευση του Διαδικτύου που θα διαμόρφωνε σε δύο δεκαετίες τον σύγχρονο τρόπο ζωής, αλλάζοντας εγκαθιδρυμένες συνήθειες στην ενημέρωση. Κάποτε έμπαινε στο σπίτι η εφημερίδα, σήμερα «τρέχει» η ιντερνετική! Ας ρίξουμε μια ματιά στο διεθνές περιβάλλον…
Υπάρχει ένα παλιό «ρητό» που λέει πως η τηλεόραση έσωσε τις ταινίες και το ίντερνετ θα σώσει τις ειδήσεις. Τις εφημερίδες ποιος θα τις σώσει; Μπορούν να σωθούν; Γινόμαστε μάρτυρες της δραματικής πτώσης της κυκλοφορίας των εφημερίδων και στην υποχρεωτική προσαρμογή τους στο ψηφιακό σήμερα, μέσα στο οποίο θα πρέπει να διαφυλάξουν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της υπόστασής τους.
Σε σχέση με την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και το ίντερνετ οι εφημερίδες παραμένουν πιο ευάλωτες. Έχουν ακριβό κόστος παραγωγής και απασχολούν περισσότερους δημοσιογράφους, όμως το μέγεθος και η ικανότητα των συντακτικών ομάδων τους, αποτελούν το κύριο συγκριτικό τους πλεονέκτημα- αυτή είναι η πάντα επίκαιρη παρατήρηση του Μπερνάρ Πουλέ, συγγραφέα και δημοσιογράφου.
Την ώρα που ο Ιγνάσιο Ραμονέ, εκ των κορυφαίων της Δημοσιογραφίας παγκοσμίως, συγκαταλέγει στους «νέους σκλάβους» της ενημέρωσης, όχι μόνο τους αποδέκτες της ηλεκτρονικής ενημέρωσης, αλλά κυρίως τους δημοσιογράφους της νέας εποχής και της ραγδαίας αναπτυσσόμενης δημοσιογραφίας «βάσης δεδομένων».
Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκε ένα ρεπορτάζ στην εφημερίδα NewYork Times, για τους δισεκατομμυριούχους που ήθελαν να σώσουν τη βιομηχανία των ειδήσεων και ταυτοχρόνως «υπομένουν» να χάνουν μια περιουσία. Την προσωπική τους περιουσία. Το περιοδικό Time, η Washington Post και οι Los Angeles Times -που ανήκουν στους Μάρκ Μπένιοφ, Τζεφ Μπέζος και Πάτρικ Σιόνγκ- εξακολουθούν να χάνουν χρήματα. Όμως υπάρχει κάτι που έλκει τους βαθύπλουτους στην ενημέρωση, μέσω της έντυπης Δημοσιογραφίας.
Η νέα τάση πληροφόρησης έχει ενσωματώσει τις συνοπτικές ευανάγνωστες ειδήσεις καθώς διαμορφώνονται νέες μορφές συλλογικής κουλτούρας. Ο Τύπος στην έντυπη μορφή του, αντιμετωπίζει ολοένα μεγαλύτερες απώλειες στις ΗΠΑ κι η «εξαφάνισή» του επιταχύνεται, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ετήσια έκθεση της Σχολής Δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου Northwestern. Πάνω από 130 εφημερίδες έκλεισαν ή εξαγοράστηκαν το 2023 στη χώρα, ή με άλλα λόγια 2,5 κάθε εβδομάδα. Ως τα τέλη του 2024, οι ΗΠΑ θα απολέσουν το ένα τρίτο των εφημερίδων τους σε κάτι λιγότερο από είκοσι χρόνια.
Καθώς οι προοπτικές για τους εκδότες εφημερίδων μειώθηκαν την τελευταία δεκαετία, δισεκατομμυριούχοι έπεσαν πάνω τους για να αγοράσουν μερικούς από τους πιο εμβληματικούς τίτλους των ΗΠΑ. Ο Μπέζος, ο ιδρυτής της Amazon, αγόρασε την Washington Post το 2013 για περίπου 250 εκατομμύρια δολάρια. Ο Σουν Σιόνγκ, δισεκατομμυριούχος βιοτεχνολογίας και νεοφυών επιχειρήσεων, αγόρασέ τους Los Angeles Times το 2018 έναντι 500 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο Μαρκ Μπένιοφ, ιδρυτής του γίγαντα λογισμικού Salesforce, αγόρασε το περιοδικό Time μαζί με τη σύζυγό του, για 190 εκατομμύρια δολάρια το 2018.
Και οι τρεις εφημερίδες υποδέχθηκαν τους νέους ιδιοκτήτες τους με αισιοδοξία ότι η επιχειρηματική τους οξυδέρκεια και η τεχνογνωσία τους θα βοηθούσαν να βρουν λύση σε ένα γρίφο. Πώς να βγάλουν χρήματα με την ψηφιακή τους έκδοση. Το Time, η Washington Post και η Los Angeles Times έχασαν εκατομμύρια δολάρια πέρυσι, μετά από σημαντικές επενδύσεις των ιδιοκτητών και τις εντατικές τους προσπάθειες για την εξεύρεση νέων πηγών εσόδων.
Κι όμως, ο πλούτος δεν προσφέρει «μόνωση» στις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μιντιακοί όμιλοι. Όπως πολλοί ειδησεογραφικοί οργανισμοί στις ΗΠΑ, η Washington Post του Μπέζος αγωνίζεται να διατηρήσει τη δυναμική που είχε αποκτήσει μετά τις εκλογές του 2020. Η πτώση των συνδρομών και των διαφημιστικών εσόδων οδήγησε σε απώλειες περίπου 100 εκατομμυρίων δολαρίων πέρυσι.
Στο τέλος του έτους, η εταιρεία κατήργησε 240 από τις 2.500 θέσεις εργασίας της μέσω εξαγορών, μεταξύ των οποίων και ορισμένοι από τους καταξιωμένους δημοσιογράφους της. Δεν αναφερόμαστε σε 100, 200, ή 300 εργαζόμενους, αλλά σε χιλιάδες εργαζόμενους. Αριθμός εξωπραγματικός για τη δική μας πραγματικότητα και την κοινωνική νοοτροπία στην απώλεια θέσεων εργασίας. Διαφορετικά τα μεγέθη, αλλά η ουσία είναι η ίδια.
Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι όμιλοι των ΜΜΕ γίνονται ακόμη πιο σοβαρές. Η επισκεψιμότητα στο διαδίκτυο έχει μειωθεί, καθώς οι παραπομπές από μηχανές αναζήτησης, όπως η Google φθίνουν, και η άνοδος των νέων εφαρμογών που τροφοδοτούνται από την Τεχνητή Νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να διαβρώσει περαιτέρω το αναγνωστικό κοινό.
Στο βιβλίο του το «Τέλος των εφημερίδων» ο Μπερνάρ Πουλέ ανακάλυψε το κλειδί, ήδη από το 2009, όταν το έγραφε: Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζουν θανάσιμο κίνδυνο από τον πολλαπλασιασμό των νέων μέσων υποδοχής της διαφήμισης, που δεν είναι αποκλειστικά μέσα ενημέρωσης.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποια φωτεινά σημεία στο στερέωμα των παραδοσιακών ειδησεογραφικών οργανισμών, οι οποίοι ανήκουν σε δισεκατομμυριούχους. Η Boston Globe, η οποία αγοράστηκε από τον Τζον Χένρι, ιδιοκτήτη της ομάδας Boston Red Sox, από την New York Times Company το 2013 έναντι 70 εκατομμυρίων δολαρίων, είναι κερδοφόρα εδώ και χρόνια, και η The Atlantic, την οποία αγόρασε η Laurene Powell Jobs το 2017, με 925.000 συνδρομητές κοντεύει να φτάσει στο στόχο του ενός εκατομμυρίου συνδρομητών για να είναι κερδοφόρα.
Για τους αναλυτές, αυτές οι ζωτικής σημασίας ειδησεογραφικές εκδόσεις -όπως οι παραδοσιακές εφημερίδες- εξακολουθούν να βρίσκονται σε «μετάβαση» από την έντυπη στην ψηφιακή έκδοση – με σημαντικό συνεχές επιχειρηματικό κόστος – καθώς χτίζουν τούβλο με τούβλο ένα κυρίως ψηφιακό μέλλον.
Παρατηρείται και κάτι άλλο πιο ανησυχητικό. Σε αυτή την πορεία των δυσκολιών, οι δισεκατομμυριούχοι επενδυτές της ειδησεογραφικής βιομηχανίας δεν αντέχουν στις προκλήσεις, όπως το άγχος των ειδήσεων και στον σκληρό διαφημιστικό ανταγωνισμό και εμφανίζουν σημάδια «κόπωσης» στην ενασχόληση τους. Ενδεχομένως να μην θέλουν κι άλλες απώλειες στα χρήματα τους, παρόλο που μπορούν να ανταποκριθούν.
Ένας ιστορικός τίτλος αναντίρρητα χαρίζει πρεστίζ, στάτους, είναι ένα «παράσημο» κύρους για τον μεγιστάνα αγοραστή. Ο Μπέζος είχε δηλώσει αγοράζοντας την εφημερίδα Washington Post, ότι το κάνει διότι είναι σημαντικός θεσμός. Θα αρνιόταν, εάν επρόκειτο για εταιρία με αλμυρά σνακ.
Το πρεστίζ και η εγκυρότητα έχουν αντίτιμο και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις εφημερίδες…
