Γράφει ο Αλέξης Παπαχελάς
Οι εικόνες της 6ης Ιανουαρίου 2021 είναι ακόμη πολύ ζωντανές στο μυαλό μας. Μπορεί όμως να επαναληφθούν; Μπορεί η Αμερική να ζήσει έναν εμφύλιο; Μπορεί η δημοκρατία να πεθάνει στη χώρα που ηγείται του δυτικού κόσμου;
Αυτά τα ερωτήματα θα ακούγονταν παράλογα πριν από μερικά χρόνια. Οχι πια. Σημαίνοντες διανοούμενοι, ιστορικοί, δημοσιογράφοι τα θέτουν και τα συζητούν με μεγάλη ανησυχία.
Το 2022 θα είναι μια κρίσιμη χρονιά. Οι εκλογές για το Κογκρέσο τον επόμενο Νοέμβριο θα δείξουν πολλά. Αν οι Ρεπουμπλικανοί καταφέρουν να εξασφαλίσουν τη Βουλή και τη Γερουσία, ο κίνδυνος θεσμικής εκτροπής έπειτα από μια αμφίρροπη προεδρική αναμέτρηση το 2024 θα είναι μεγάλος. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα μοιάζει να βρίσκεται σε απόλυτη ομηρία από τον Τραμπ και τον τραμπισμό. Οι Ρεπουμπλικανοί πολιτικοί που ψήφισαν υπέρ της καταδίκης του είτε εξαερώθηκαν πολιτικά είτε άλλαξαν στάση έπειτα από λίγο. Οι μετρήσεις δείχνουν ότι τουλάχιστον οι μισοί ψηφοφόροι του κόμματος θεωρούν ότι το σύστημα έκλεψε τις εκλογές από τον Τραμπ.
Ταυτόχρονα γίνεται μια τεράστια προσπάθεια να αλλάξουν πρόσωπα και μηχανισμοί που παίζουν ρόλο στις εκλογές. Οι αξιωματούχοι που είχαν αρμοδιότητα στην καταμέτρηση των ψήφων και αντιστάθηκαν στις ορέξεις του Τραμπ έχουν υποστεί ανελέητο πόλεμο. Αρκετές –και μάλιστα κρίσιμες– πολιτείες έχουν περάσει νόμους που προσπαθούν να δυσκολέψουν τη συμμετοχή των μειονοτήτων στην εκλογική διαδικασία.
Η 6η Ιανουαρίου μάς έδειξε ότι οι θεσμοί άντεξαν στις ΗΠΑ, αλλά οριακά. Το «μεγάλο ψέμα» του Τραμπ είναι η μεγάλη αλήθεια για ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Ο διχασμός είναι χωρίς προηγούμενο. Σοβαρές έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν υπόγεια ρεύματα στην αμερικανική κοινωνία που ωθούν τα πράγματα στα άκρα.
Είναι, για παράδειγμα, ενδιαφέροντα τα ευρήματα μιας πανεπιστημιακής μελέτης για την ταυτότητα των 700 Αμερικανών που συνελήφθησαν για τα επεισόδια στο Κογκρέσο. Η μεγάλη πλειονότητα δεν ζει σε επαρχίες όπου ο Τραμπ είχε την πλειοψηφία το 2016 ή που είχαν χτυπηθεί πολύ από την οικονομική κρίση. Το βασικό κοινό στοιχείο είναι ότι ζουν σε περιοχές όπου ο λευκός πληθυσμός έχει μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας άγχος και θυμό. Αυτό είναι ένα φαινόμενο με βαθιά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, που θα βαθαίνει και σίγουρα δεν είναι αντιστρέψιμο.
Οι ιστορικοί είναι αισιόδοξοι. Κοιτάνε πίσω και βλέπουν μια χώρα που άντεξε έναν μεγάλο εμφύλιο, το κραχ του 1929 με ό,τι ακολούθησε και τη βίαιη, ταραγμένη περίοδο της δεκαετίας του 1960. Είναι όμως και ανήσυχοι. Και όταν κάποιος ακούει έναν πολύ σημαντικό ιστορικό των πολιτικών θεσμών, όπως είναι ο Μάικλ Μπέσλος, να δηλώνει ότι «αν χάσουμε τη δημοκρατία μας αυτή τη χρονιά, είναι απίθανο να την πάρουμε πίσω όσο ζούμε εμείς», αρχίζεις να ανησυχείς.
