Γράφει ο Νίκος Ελευθερόγλου
Όλοι έχουμε ή είχαμε γιαγιάδες. Πάντα οι αναμνήσεις από αυτές και οι ιστορίες τους γέμιζαν τα παιδικά μας χρόνια. Μας συντρόφευαν στην πορεία της ζωής μας, έστω και αν ο χρόνος δημιουργούσε την αχλή της απόστασης εξαιτίας του.
Εκτός από τις «δικές» μας γιαγιάδες, υπήρχαν και άλλες γιαγιάδες που τις κάναμε δικές μας. Έστω και αν οι ιστορίες τους πονούσαν. Πονούσαν πολύ. Σήμερα, λοιπόν, θα αναφερθώ σε δύο γιαγιάδες που έγιναν δικές μου, η καθεμία με τον τρόπο της. Με κοινό χαρακτηριστικό, να μου επιτρέψετε να πω, ότι βίωσαν την απανθρωπιά του κόσμου και μια γενοκτονία.
Πριν από λίγα 24ωρα έφυγε από τη ζωή μια ζωντανή μνήμη της θηριωδίας των ναζί. Η «γιαγιά Εσθήρ». Μια Γιαννιώτισσα, που ήταν μια ζωντανή μαρτυρία για τα όσα πέρασαν οι Εβραίοι στο Ολοκαύτωμα. Ήταν η γηραιότερη Ελληνίδα επιζώσα από τα κολαστήρια του Άουσβιτς-Μπιρκενάου.
Στα 17 της χρόνια, η Εσθήρ Κοέν, μαζί με όλους τους Ρωμανιώτες Εβραίους των Ιωαννίνων, έζησε την κτηνωδία.
Οι αφηγήσεις της ήταν πάντα συγκλονιστικές. Για τελευταία φορά είδε τους γονείς της και τα έξι αδέλφια της στην πύλη της κολάσεως του Άουσβιτς. Καταγράφω μία από αυτές, που είχε δοθεί στην «Κ» για τη 25η Μαρτίου του 1944, ξημερώματα, όταν με εντολή της Γκεστάπο περικυκλώθηκαν οι εβραϊκές συνοικίες γύρω από το Κάστρο και στην ευρύτερη παραλίμνια περιοχή. «Φτωχοί άνθρωποι ήμασταν, κύριε, στη μεγάλη πλειοψηφία, νοικοκυραίοι, δεν είχαμε πειράξει κανέναν, αιώνες ολόκληρους ζούσαμε στα Γιάννενα. Δεν μας αγάπησε κανείς…». Με αυτό το ανθρώπινο παράπονο-γροθιά στο στομάχι μιλούσε και πρόσθετε: «Κανένας δεν πόνεσε, ούτε ένα δάκρυ. Τι τους κάναμε; Δεν τράβηξε κανείς γείτονας το κουρτινάκι να δει να μας σέρνουν στους δρόμους». Έλεγε και άλλα πολλά για τις συμπεριφορές των Ελλήνων συμπατριωτών της, όταν επέστρεψε από τα κολαστήρια, που θα έπρεπε να μας κάνουν όλους να ντρεπόμαστε. Αλλά ας είναι. Η Εσθήρ Κοέν πέρασε πλέον στην Ιστορία. Αλλά, πριν φύγει, έγραψε ακόμη ένα μάθημα Ιστορίας. Όταν τον Μάρτιο του 2014, η γιαγιά Εσθήρ τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας, καθώς συναντήθηκε στα Γιάννενα με τον τότε Γερμανό πρόεδρο, Γιόαχιμ Γκάουκ.
«Πεθαίνοντας εμείς, πρέπει ο κόσμος να μάθει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να είναι απάνθρωπος», είπε η Εσθήρ Κοέν, ζητώντας του ότι το ελάχιστο που πρέπει να κάνουν είναι να δώσουν λεφτά να γραφτούν βιβλία για να διαβάζουν και να μαθαίνουν τα μικρά παιδιά ώστε να μην επαναληφθούν τέτοια εγκλήματα, γιατί, δυστυχώς, η Ιστορία δείχνει να επαναλαμβάνεται. Ο Γερμανός πρόεδρος την αγκάλιασε λέγοντάς της: «Εντσουλντίγκουνγκ» (συγγνώμη).
Η δεύτερη γιαγιά είναι η Φιλιώ Χαϊδεμένου. Μια γυναίκα-σύμβολο για τα όσα έζησαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, που έφυγε από τη ζωή. Μια πατριώτισσά μου από τη Σμύρνη και τα Βουρλά, που πέθανε το 2007. Όλη της τη σύνταξη την ξόδευε σε εισιτήρια λεωφορείων και πλοίων για να οργώνει την Ελλάδα, όπου υπάρχει μικρασιατικός Ελληνισμός, και να μαζεύει αντικείμενα, όπως έγγραφα, ενδύματα, βιβλία, στολές, ακόμη και έπιπλα. Έλεγε η γιαγιά Φιλιώ: «Όσο ζω κι αναπνέω, δεν θα σταματήσω ποτέ να μιλώ για όσα ζήσαμε οι Έλληνες της Σμύρνης, της Μικράς Ασίας, με τη φωτιά, τον διωγμό, τον ξεριζωμό μας από τα άγια χώματα, την καταδίκη σε προσφυγιά. Αυτά τα μάτια, ώσπου να κλείσουν, θα βλέπουν μπροστά τους τα όσα έγιναν, και δεν συμφέρουν, και το στόμα μου θα μιλά για το άδικο του Ελληνισμού και θα ζητά την επιστροφή εκεί που είδαμε το φως, που μεγαλώσαμε, προκόψαμε, για να χαθούν όλα μέσα στον καπνό και στη φωτιά». Μόνο που η γιαγιά Φιλιώ έφυγε χωρίς να ακούσει ούτε μία συγγνώμη…
