Γράφει ο Βασίλης Οικονόμου
Διευθυντής Πληροφορικής και Ψηφιακής Εκπαίδευσης
Κολλέγιο Αθηνών | Ελληνο – Αμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κολλέγιο
Στις μέρες μας συντελούνται αλλαγές με ρυθμούς που δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε. Γονείς και παιδιά, εργαζόμενοι και μαθητές, χρειάζεται να κατακτήσουμε νέες ικανότητες, να υιοθετήσουμε στάσεις, προκειμένου να αξιοποιήσουμε όσο μπορούμε περισσότερο τις δυνατότητες και κυρίως, τις ευκαιρίες που μας παρουσιάζονται.
Τα σύγχρονα προγράμματα σπουδών όλων των βαθμίδων ενθαρρύνουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων του 21ου αιώνα (Framework for 21st Century Learning), μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι δεξιότητες ψηφιακής τεχνολογίας και επικοινωνίας (Information, Media and Technology Skills). Οι ψηφιακές δεξιότητες δεν απαιτούνται μόνο για τα περισσότερα επαγγέλματα, αλλά βελτιώνουν την καθημερινότητά μας, βοηθούν να μαθαίνουμε, να επικοινωνούμε, να εξελισσόμαστε και να συμμετέχουμε σε κοινωνικά δρώμενα. Ο τεχνολογικός αλφαβητισμός αποτελεί μια νέα μορφή κατάρτισης που συνδέεται άρρηκτα με τη διδακτική πρακτική.
Έτος 2030: Ορόσημο κοσμοϊστορικών αλλαγών, 4η Βιομηχανική Επανάσταση, Εκθετικές Τεχνολογίες, Εκτεταμένη Πραγματικότητα, Νευρωνικά δίκτυα, Τεχνική Νοημοσύνη, Μηχανική Μάθηση, Νευροεπιστήμη, Συνείδηση, Ηθική… Είναι άραγε αρκετά αυτά που μαθαίνουμε για να σταθούμε μπροστά στις επερχόμενες σημαντικές αλλαγές;
Ο Andreas Scleicher, αναπληρωτής Διευθυντής Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ, αναφέρει ότι «Η μελλοντική παγκόσμια οικονομία δε θα πληρώνει πια για όσες γνώσεις έχει κάποιος, αλλά για όσα μπορεί να κάνει με αυτές».
Θα απαιτηθούν λοιπόν, νέες λύσεις για προβλήματα που ακόμα δεν έχουν εμφανιστεί καν στον ορίζοντα… Είναι σίγουρα χρήσιμο να προετοιμαζόμαστε νωρίτερα για αλλαγές που έρχονται…
Πόση αξία όμως έχει να μαθαίνουμε, να εξελισσόμαστε, να αποκτούμε νέες ικανότητες, ίσως και νέες αξίες(;), ώστε να επηρεάζουμε δημιουργικά τις επερχόμενες αλλαγές… ή και να τις δημιουργούμε…
3R’s για τις βασικές δεξιότητες που διδάσκονται στα σχολεία: Reading, wRiting, aRithmetic [Ανάγνωση, Γραφή, Αριθμητική]
Τρεις είναι οι βασικές δεξιότητες που καλλιεργούνται από τον 19ο αιώνα στα σχολεία: Ανάγνωση, Γραφή και Αριθμητική. Κανένας μαθητής, λόγω φτώχειας, ηλικίας, φυλής, φύλου, πολιτιστικού ή εθνοτικού υπόβαθρου, αναπηρίας ή οικογενειακής κατάστασης δεν εξαιρείται από τις τρεις αυτές δεξιότητες, αν και αναγνωρίζεται ότι μεμονωμένοι μαθητές μπορούν να μάθουν με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικούς ρυθμούς. Τα πρότυπα επικεντρώνονται κυρίως στο τι θα πρέπει να μάθουν οι μαθητές για να είναι ανταγωνιστικοί στην αγορά εργασίας.
3R’s για την σύγχρονη εκπαίδευση:
Respect, Resourcefulness, Responsibility [Σεβασμός, Επινοητικότητα, Υπευθυνότητα]
Οι προσδοκίες του κόσμου και οι απαιτήσεις για την εκπαίδευση έχουν γίνει αρκετά περίπλοκες. Οι μαθητές όχι μόνο πρέπει να είναι σε θέση να διαβάζουν πολύπλοκα πολυτροπικά κείμενα, αλλά να απαντούν σε δύσκολα ερωτήματα και να εφαρμόζουν ποικίλες μεθόδους για να προσδιορίζουν τις απαντήσεις σε σύγχρονα προβλήματα. Υπάρχει ανάγκη να αξιοποιήσουν την τεχνολογία, να είναι σε θέση να επικοινωνούν με τις μηχανές μέσα από τη γραφή και την κατανόηση του κώδικα, να δημιουργούν
1
διαδικτυακό ψηφιακό υλικό (ιστοσελίδες, παρουσιάσεις, podcast, διαδραστικά βιβλία κ.λπ), να γίνουν σωστά ενημερωμένοι ψηφιακοί πολίτες.
Η υπευθυνότητα αποτελεί ένα σημαντικό συστατικό για την επιτυχία. Η σκληρή δουλειά και η αποδοχή της ευθύνης των πράξεών μας, μας βοηθά να γίνουμε παραγωγικά μέλη της σύνθετης κοινωνίας μας και επιτυχημένοι ενήλικες. Μαθαίνουμε να λαμβάνουμε υπεύθυνες αποφάσεις επειδή καταλαβαίνουμε ότι οι πράξεις μας δεν επηρεάζουν μόνο εμάς, αλλά τους πάντες.
Εκπαιδευτικοί και μαθητές συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλον με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Σημαντική είναι η δύναμη του παραδείγματος. Οι μαθητές ακολουθούν μοντέλα και δημιουργούν πρότυπα. Καλούνται να συν-δημιουργήσουν σε ομάδες με διαφορετικά μέλη. Ανεξάρτητα από την κοινωνικοοικονομική ομάδα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη φυλή, τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις, μαθαίνουν να συνεργάζονται με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών …εκτός του χρήσιμου παραδοτέου.
Οι μαθητές που αναζητούν – επινοούν εναλλακτικές προσεγγίσεις στην επίλυση προβλημάτων, αναπτύσσουν την υπεραξία της βελτίωσης της μεθοδολογίας που ακολούθησαν. Διδασκόμαστε να βλέπουμε «έξω από το κουτί». Μαθαίνουμε να είμαστε επινοητικοί. Αναπτύσσουμε συνδυαστική σκέψη, που αποτελεί (κατά τη γνώμη μου) τη βάση για την οποιαδήποτε συνέχεια. Συνδυάζουμε συμπεριφορές, γεγονότα, δεδομένα, γνώσεις, επιστήμες, θεματικές περιοχές, εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, τεχνικές… διευρύνοντας έτσι τον ορίζοντα με δημιουργικές ενασχολήσεις, δραστηριότητες και κυρίως αποφάσεις. Ο ενθουσιασμός, η τάση για εξερεύνηση, η αμφισβήτηση για τα πάντα και τους πάντες, περνώντας από ένα φίλτρο λογικής, ωριμότητας, ευαισθησίας, ηθικής, αυτορρύθμισης και αυτοπροσδιορισμού, αφήνουν ένα αναντικατάστατο ίζημα «σοφίας», που αποτελεί ένα ακόμη εφόδιο για το μέλλον.
3R’s για αποτελεσματική μάθηση:
Resilient, Risk taker, Reflective [Ανθεκτικός, Ριψοκίνδυνος, Αντανακλαστικός]
Η ανθεκτικότητα σε σύνθετες καταστάσεις θεωρείται δεδομένη. Ίσως δεν αναγνωρίζεται ως ικανότητα με βάση την οποία ένα άτομο μπορεί να αναπτυχθεί. Έχει συνδεθεί με την ψυχική υγεία. Η πανδημία μάς υπενθύμισε τη σημασία της ανθεκτικότητας σε περιόδους αντιξοοτήτων και υπογράμμισε ανισότητες που καθιστούν δυσκολότερο για ορισμένες ομάδες και άτομα να αντιμετωπίζουν κρίσεις, με το λιγότερο δυνατό κόστος.
Τολμώντας την έκθεση του εαυτού μας, εξωτερικεύοντας συγκροτημένα τις σκέψεις μας, προωθούμε τον διάλογο και αυξάνουμε τον βαθμό αξιοποίησης του όποιου σφάλματος. Είναι διαφορετικό το σφάλμα της μη ορθής εφαρμογής ενός κανόνα ή μιας θεωρίας, την οποία θα έπρεπε να γνωρίζουμε, από το σφάλμα που κάνουμε κατά την αναζήτηση νέων. Στη δεύτερη περίπτωση το λάθος σχετίζεται με τη δημιουργικότητα, την παραγωγικότητα, και σε καμία περίπτωση δεν συνδέεται με έλλειψη μνήμης ή ελλιπή προσοχή. Στην καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική δεν χρησιμοποιούνται άλλωστε οι λέξεις «λάθος» και «σφάλμα», σύμφωνα με την παραπάνω διάκριση.
Μαθαίνω δε σημαίνει αποκτώ απλά γνώσεις (με την έννοια της μεταβίβασης). Μαθαίνω σημαίνει τολμώ να αμφισβητώ, τολμώ να δοκιμάζω, τολμώ να αποτυγχάνω, τολμώ να ξαναπροσπαθώ.
3R’s για την εξοικονόμηση των φυσικών πόρων:
Reduce, Reuse, Recycle [Μείωση, Επαναχρησιμοποίηση, Ανακύκλωση]
Ο άνθρωπος έχει εξελίξει (ραγδαία τα τελευταία χρόνια) το επίπεδο ζωής του. Ζει σε πολυτελή σπίτια, με τις ανέσεις που αυτά προσφέρουν, μετακινείται γρηγορότερα και ευκολότερα με τα μέσα, ιδιωτικά αλλά και μαζικής μεταφοράς. Ξοδεύει και καταναλώνει μεγάλες ποσότητες φυσικών αγαθών, αλλά μοιραίως και ενέργειας.
Η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και του υπερκαταναλωτισμού οδηγεί σε αδιέξοδο. Η κουλτούρα που (θα) πρέπει να αναπτύσσουμε για την εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, θα βοηθήσει να απομακρυνθούμε από το αδιέξοδο αυτό.
Θα χρειαστεί να εστιάσουμε στα προβλήματα αυτά, σχεδιάζοντας και εφαρμόζοντας τεχνολογίες και τρόπους για την αποφυγή τους. Θα χρειαστεί να ευαισθητοποιηθούμε στην εξοικονόμηση των φυσικών πόρων κυρίως και να αναπτύξουμε την κατάλληλη κουλτούρα …εξ απαλών ονύχων. Τώρα ακόμη περισσότερο.
3R’s αναγκαία για τη ζωή μας:
Rest, Relax, Recharge [Ξεκούραση, Χαλάρωση, Επαναφόρτιση]
Κάτι που κυρίως αφήνουμε σε δεύτερη μοίρα, είναι η ξεκούραση, η χαλάρωση με στόχο την επαναφόρτιση των ενεργειακών μας αποθεμάτων.
Πολλές φορές ξεχνάμε πόσο σημαντικές είναι οι διακοπές για όλους μας αλλά και για τα παιδιά. Διακοπές κυρίως σημαίνουν αλλαγή – διακοπή από την καθημερινότητα στην οποία συμμετέχουμε. …Διακοπή από τη ρουτίνα που ο καθένας μας έχει φτιάξει η ακολουθεί.
Η ανεμελιά, το γέλιο, το παιχνίδι, η ξενοιασιά, το να μην κάνουμε πολλά πράγματα, είναι απαραίτητα στοιχεία για το ζητούμενο της ισορροπίας και του «μέτρου».
Ας μάθουμε τα παιδιά μας να ανακαλύπτουν ό,τι τους δίνει ενέργεια και τα αναζωογονεί. Είναι ένα απόγευμα στον καναπέ με τη συντροφιά ενός βιβλίου; Είναι μία συνάντηση με φίλους; Είναι η ενασχόληση με κάποιο χόμπι ή σπορ; Είναι μία βόλτα στην παραλία ή μία επίσκεψη σε έναν καινούριο χώρο; Είναι απλά το να μην κάνω απολύτως τίποτα για μερικά λεπτά;
Ο καλός ύπνος αποτελεί ουσιαστική ξεκούραση για τον οργανισμό. Αποτελεί θεμέλιο καλής υγείας και ευ ζην γενικότερα. Η έκθεση στο φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας μάς κάνει καλό, αλλά η έκθεση στο μπλε φως των ηλεκτρονικών συσκευών (κινητό τηλέφωνο, υπολογιστής) κατά τη διάρκεια της νύχτας έχει πολλές φορές αντίθετο αποτέλεσμα. Ας μάθουμε τα παιδιά μας να αφήνουν τις ηλεκτρονικές συσκευές στην άκρη για τουλάχιστον 2 ώρες πριν τον ύπνο. Το διάβασμα, ο διαλογισμός, η μουσική ύπνου, είναι χρήσιμες εναλλακτικές επιλογές.
Η διαρκώς προσαρμοζόμενη εκπαίδευση…
Μπροστά σε έναν όλο και πιο ασταθή, αβέβαιο, περίπλοκο, απαιτητικό και διφορούμενο κόσμο, γεμάτο «ρήγματα» αλλά και προκλήσεις, η εκπαίδευση μπορεί και πρέπει να αναλάβει σημαντικό ρόλο.
Είναι σκόπιμο οι μεθοδολογίες και τα προγράμματα σπουδών να εξελίσσονται ή και να αλλάζουν καθολικά, ίσως ακόμα και με ριζοσπαστικούς τρόπους. Η ανάπτυξη ικανοτήτων ως συνδυασμού γνώσεων, δεξιοτήτων και αξιών, μας επιτρέπουν να συμβάλουμε αλλά και να επωφεληθούμε από ένα συνεκτικό και βιώσιμο μέλλον.
Είναι κύριο μέλημα (περισσότερο από κάθε άλλη φορά) να μάθουμε να διαμορφώνουμε σαφείς στόχους, να ανακαλύψουμε ανεκμετάλλευτες ευκαιρίες και να εντοπίσουμε πολλαπλές λύσεις σε νέα μεγάλα προβλήματα.
Η Εκπαίδευση οφείλει να κάνει περισσότερα από την προετοιμασία των νέων για τον κόσμο της εργασίας, στα χρόνια που έρχονται. Πρέπει να καλλιεργήσουμε στους μαθητές τις ικανότητες που χρειάζονται για να γίνουν ενεργοί, υπεύθυνοι και ηθικοί πολίτες ώστε να επηρεάσουν δημιουργικά το ίδιο τους το μέλλον.
…Και ο ρόλος του Εκπαιδευτικού;
Σημαντικός παράγοντας της υποστήριξης των αλλαγών που μέλλονται είναι ο εκπαιδευτικός. Οφείλουμε με κάθε τρόπο να εμπλουτίσουμε τη φαρέτρα των εκπαιδευτικών, για να εκπαιδεύουν δημιουργικά τα παιδιά μας αξιοποιώντας όλες τις σύγχρονες μεθοδολογίες, διευρύνοντας τους ορίζοντές τους, καλλιεργώντας τους ποικίλες και σύγχρονες ικανότητες, εμπνέοντάς τους, διαμορφώνοντάς τους ως χρήσιμους, άξιους και με αίσθημα ευθύνης σημαντικούς πυλώνες, ώστε με τη σειρά τους, συνεργαζόμενοι σε έναν αγαθό στόχο, να αλλάξουν τον κόσμο μας…
Πόσο σημαντική, πολύτιμη, κρίσιμη, καίρια, χρήσιμη, δημιουργική, ευχάριστη, αποτελεσματική, φαντάζει η αποστολή αυτή;
Ίσως τώρα έχουμε μια μοναδική ευκαιρία…
