Του Βασίλη Οικονόμου
Διευθυντής Πληροφορικής και Ψηφιακής Εκπαίδευσης
Κολλέγιο Αθηνών | Ελληνο – Αμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα
Τεχνητή Νοημοσύνη και στην Εκπαίδευση: Τεχνολογική επανάσταση, αλλαγή πορείας, συστολή και φοβικές συμπεριφορές, αναστοχασμός και πρωτοβουλία;
Οι σκέψεις πολλές, αιχμηρές, άτακτες …και μια απόπειρα τακτοποίησης.
..και πολλά ερωτήματα επίσης … όπως αυτό που με απασχολεί πολύ τον τελευταίο καιρό: Είναι η εξέλιξη των τεχνολογιών για τους λίγους;
Όσοι τις κατανοούν, θα αξιοποιήσουν τα οφέλη και θα γίνουν πιο γρήγοροι, πιο αξιόπιστοι, πιο ενημερωμένοι, πιο δημιουργικοί, πιο ολοκληρωμένοι, πιο δυνατοί;
Στο μυαλό μου έρχεται η χρήση μιας από τις πιο διαδεδομένες εφαρμογές επεξεργασίας κειμένου. Σύντομα όλοι όσοι τη χρησιμοποιούμε θα έρθουμε αντιμέτωποι με στοιχεία Τεχνητής Νοημοσύνης που ενσωματώνονται σταδιακά σ’ αυτές. Πώς θα αξιοποιηθούν άραγε οι νέες δυνατότητες από όσους επιλέγουμε μέχρι και σήμερα να πατάμε διαδοχικά enter, μέχρι να αλλάξουμε σελίδα (γιατί έτσι το μάθαμε και μας βολεύει) …και δεν επιλέγουμε την απλή λειτουργία «εισαγωγή αλλαγή σελίδας», που διατίθεται χρόνια τώρα.
Η πρόκληση είναι να μπορέσουμε όλοι μαζί, με τις νέες αυτές τεχνολογίες, να περάσουμε στο επόμενο βήμα, καταφέρνοντας να καλύψουμε τυχόν κενά γνώσης και δεξιοτήτων που έχουμε. (Miao Fengchun, Holmes Wayne, Ronghuai Huang, Hui Zhang, 2021)
Στο θέμα μας…
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) ορίστηκε για πρώτη φορά ως «η επιστήμη και η μηχανική κατασκευής ευφυών μηχανών» το 1956 (McCarthy, 2007). Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, έχει εξελιχθεί προοδευτικά σε ευφυείς μηχανές και αλγόριθμους που μπορούν να συλλογιστούν και να προσαρμοστούν βάσει ομαδοποιημένων κανόνων και του περιβάλλοντος, προσομοιάζοντας την ανθρώπινη νοημοσύνη (McCarthy, 2007). Ο Wang (2019) διεύρυνε τον ορισμό λέγοντας ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να εκτελέσει γνωστικές εργασίες, όπως: μηχανική μάθηση, επίλυση προβλημάτων, επεξεργασία φυσικής γλώσσας και νευρωνικά δίκτυα (Zawacki-Richter, Marín, Bond, & Gouverneur, 2019).
Πριν καλά – καλά οριοθετήσουμε (πού λόγος για βαθύτερη διεργασία, όπως εμπέδωση) τη νέα γνώση φτάσαμε αισίως στο 2022 …και συγκεκριμένα στον Νοέμβριο.
Μαθητές/τριες των μεγαλύτερων ηλικιών κυρίως… και τα πανταχού παρόντα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μιλούν για έναν ψηφιακό παντογνώστη, ο οποίος δέχεται κάθε λογής ερώτηση και απαντά… Απαντά ολοκληρωμένα με συνοχή ζηλευτή, με γνώση για τα πράγματα, τόσο τα παλιά όσο και τα καινούργια. Αποδίδονται δυνατότητες που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία (υπερβολή;). Από την απόκτηση πτυχίου νομικής μέχρι την έναρξη μιας συζήτησης και τη συγγραφή κειμένων για οποιοδήποτε θέμα, μερικοί υποστηρίζουν πως ανταπεξέρχεται ακόμη και… στο ρόλο του ψυχοθεραπευτή. Η νέα αυτή τεχνολογία κάνει ειδικούς και κυβερνήσεις να ανησυχούν για τις πιθανές επιπτώσεις της χρήσης της.
Επανάσταση;
Η καλύτερη προσπάθεια (κατά γενική συν-ομολογία των ειδικών σε συνδυασμό με τα εκατομμύρια των χρηστών των κοινωνικών δικτύων σε μικρό χρονικό διάστημα) ονομάζεται chatGPT. Οι προγραμματιστές του πέτυχαν να μάθουν τους αλγόριθμους προσλαμβάνοντας, επιπλέον της συντονισμένης εργασίας τους σε υψηλό αλγοριθμικό επίπεδο, έναντι χαμηλής αμοιβής, 50.000 κόσμο οι οποίοι διάβαζαν κείμενα με παραστατικές και λεπτομερείς περιγραφές απλών αλλά και πολύ σύνθετων καταστάσεων στις οποίες συμπεριλαμβάνονται εκτός των άλλων και: δολοφονία, βιασμός, κακοποίηση παιδιών, βασανιστήρια, αυτοτραυματισμός και ρητορική μίσους.
Έτσι μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες κατάφεραν, αξιοποιώντας την παραγωγή λόγου επί παντός επιστητού, να ξεγελάσουν όχι μόνο τους ανυποψίαστους (ή καμιά φορά και υπερόπτες) καθηγητές τους, αλλά και τις ψηφιακές μηχανές – βοηθήματα που ελέγχουν τη λογοκλοπή… Παρουσιάζουν εργασίες τεκμηριωμένες και με άποψη και με γνώση ζηλευτή, προκαλώντας το θαυμασμό για την ταχύτατη πρόοδο και την καταληκτική σπουδαία αξιολόγηση της τελευταίας μιας εβδομάδας.
Πλάνη αναίτια;…
Είμαστε όντως μπροστά σε μια δημιουργική καταστροφή (όπως πολλοί σκέφτονται και εκφράζουν δημόσια);
Είμαστε μπροστά στην απώλεια της ταυτότητάς μας;
Είμαστε μπροστά στη στένωση, στον περιορισμό μιας υποτιθέμενης εφευρετικότητας;
Πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα, κυρίως πανεπιστήμια, σπεύδουν να απαγορεύσουν τα τσατμπότ, θεωρώντας ότι οι μαθητές και οι φοιτητές από την αρχή μπορούν να αξιοποιήσουν σαν «βοηθήματα». Τα πανεπιστήμια της Αυστραλίας, σε απάντηση στους φόβους ότι οι φοιτητές χρησιμοποιούν το ChatGPT για να γράψουν εργασίες, εφαρμόζουν ήδη κανόνες που απαγορεύουν τη χρήση λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης σε εξετάσεις και άλλες αξιολογήσεις. Το λογισμικό έχει απαγορευτεί στα δημόσια σχολεία της Νέας Υόρκης λόγω της πιθανότητας λογοκλοπής και του «αρνητικού αντίκτυπου που έχει αυτό στη μάθηση».
Ένας κόσμος που εκπαιδεύει και ένας κόσμος που εκπαιδεύεται μέσα στην καχυποψία, στην ψεύτικη εικόνα, στην κατάχρηση των πάντων. Ένας κόσμος χωρίς μέτρο…
Η λύση στο συγκεκριμένο «πρόβλημα», ήρθε σχετικά νωρίς και με σπουδαία, ζηλευτά ανακλαστικά.
Το Νοέμβριο 2022 ανακοινώθηκε το chatGPT, …για τον Μάρτιο 2023 ανακοινώθηκε η νέα έκδοση του TURNITIN ως «αντίδοτου». Να φτιάξουμε εργαλεία αξιοποιώντας την ίδια τεχνολογία, τα οποία θα καταλαβαίνουν την παραγωγή λόγου από αυτά …και θα την εντοπίζουν. Ανακοινώνεται ότι το ποσοστό εντοπισμού και επισήμανσης της μηχανικής δημιουργίας κειμένων θα φτάσει το 97%.
Έτσι οι μαθητές/τριες και οι φοιτητές/τριες αλλά και οι επαγγελματίες του λόγου – προσθέτω – δεν θα μας ξεγελούν πλέον.
Ηρεμία… και εφησυχασμός;
Είναι βέβαια τόσα άλλα περισσότερα που επιτυγχάνονται από το συγκεκριμένο περιβάλλον. Περιγράφεις (για παράδειγμα) τι θέλεις από μια ψηφιακή εφαρμογή υπολογιστών και σε ποια γλώσσα προγραμματισμού επιθυμείς …και έχεις μια πρώτης τάξεως πρόταση για τον κώδικα που θα χρησιμοποιήσεις, με τα προαπαιτούμενα για την εγκατάσταση του περιβάλλοντος που θα πρέπει να έχεις ολοκληρώσει, με τεκμηρίωση, παραινέσεις επιλογών, βοήθεια κατανόησης…
Πόσο δυσχεραίνουμε έτσι το έργο αυτών που κρίνουν τις δεξιότητες των … υπό σχετικό γραμματισμό υποψηφίων;
Έχουμε λύση;
Να βάλουμε όρια στην επέκταση του ελπιδοφόρου για πολλούς – ευτυχώς – ορίζοντα.
Πώς λεγόταν κάτι ανάλογο στον Μεσαίωνα;
Να καταπνίξουμε οτιδήποτε δεν μπορούμε να διαχειριστούμε, να ορίσουμε, να ελέγξουμε;
Να σταματήσουμε να μπαίνουμε σε πειρασμούς που δεν μπορούμε να χαλιναγωγήσουμε;
Να γυρίσουμε στο πρότυπο του «ενός ίντερνετ», αυτού της θάλασσας που η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου εντοπίζει ως σημαντικό χώρο και τρόπο μεταφοράς αγαθών και μηνυμάτων;
Αλήθεια είναι η «λύση» στο «πρόβλημα»;
Ποιο πρόβλημα;
Τι είναι αυτό που πρέπει να δαμάσουμε, αντί να μάθουμε να το σχεδιάζουμε, να το δημιουργούμε, να το εμπλουτίζουμε, να το αναπτύσσουμε, να το βελτιώνουμε;
Τι είναι αυτό που πρέπει να ερμηνεύσουμε, αντί να ξεφύγουμε από μικρούς σκοπούς και φοβικές συμπεριφορές, που καθυστερούν την όποια ωριμότητα και περιορίζουν την όποια δημιουργικότητα;
Κάποτε λέγαμε στα παιδιά μας … «ή είσαι από αυτούς που σχεδιάζεις και δημιουργείς …ή είσαι από αυτούς που ακολουθείς και καταναλώνεις».
Υπάρχουν προτάσεις…
Ας αξιοποιήσουμε την τεχνολογία αυτή, για να σκεφτούμε, να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε δημιουργικά, καταθέτοντας τις ψηφίδες των δεξιοτήτων μας, των γνώσεών μας, αλλά κυρίως των αξιών μας…
Ας αλλάξουμε την οπτική γωνία απ’ όπου βλέπουμε τα πράγματα. Ας μετακινηθούμε λιγάκι από τις θέσεις μας, …ας συνεργαστούμε.
Ας μην μείνουμε στην επιφανειακή ερμηνεία και τα παιχνίδια πρώτης γνωριμίας με τις σύνθετες αυτές τεχνολογίες …και που, ναι, είναι απαραίτητα για την αρχή, αλλά όχι αυτοσκοπός.
Ας μπούμε ένα επίπεδο βαθύτερα, ας ενημερωθούμε, ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το τι, το πώς, το γιατί.
Ας μην αφήσουμε την τεχνολογία και την εξέλιξή της στα χέρια των λίγων (που έχουν τις ικανότητες να τη σχεδιάσουν και τα χρήματα να την υλοποιήσουν), κυρίως από άγνοια ή από υπεροψία για όσα εμείς δεν μπορούμε να καταλάβουμε, …να ερμηνεύσουμε.
Ας δούμε με διερευνητικό τρόπο, εμβαθύνοντας σε πτυχές ηθικής και όχι με καχυποψία, περιπτώσεις αλγοριθμικής μεροληψίας, σφάλματος ή/και κακόβουλης χρήσης. (Robinson, 2020; Rodríguez-García, Moreno-León, Román-González, & Robles, 2020 – διάκριση μεταξύ ηθικών και όχι πρακτικών).
Ας αμφισβητήσουμε την ορθότητα της πρότασης, την ορθότητα της απόφασης, την ορθότητα της λειτουργίας, με τεκμηριωμένη άποψη …προϊόν προσπάθειας και όχι αβίαστων επιχειρημάτων και απόψεων επιφανειακών συζητήσεων. Να μια πρόταση που θα βοηθήσει τη συνδυαστική σκέψη, την κριτική ικανότητα, την αναζήτηση, τη δοκιμή και το λάθος, τη συμμετοχή, την αποφυγή δογματισμών…
Ας μάθουμε να συγκρίνουμε προτάσεις δημιουργώντας κοινή βάση που οδηγεί σε ασφαλέστερα και έγκυρα αποτελέσματα.
Ας ανακαλύψουμε στοιχεία που λείπουν, ας τα εντοπίσουμε με ένταση και ας διευρύνουμε τη σκέψη μας, ως μέλη ομάδας που συνθέτει σε κοινή προσπάθεια και όχι ως αιρετικούς λαρυγγισμούς που συνήθως «τραβούν» σε αντίθετη κατεύθυνση το όχημα της καινοτομίας και της εξέλιξης.
Καινοτομία άλλωστε είναι και το να κάνεις πράγματα με καινούργιο τρόπο… όχι μόνο καινούργια πράγματα.
Ας μην αφήσουμε και αυτή τη νέα γνώση σε αλλήλους, όπως μάθαμε την μέχρι τώρα τεχνολογία. Είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε στρεβλώσεις που δύσκολα μπορούν να αναστραφούν εκ των υστέρων.
Ας δούμε όλα αυτά τα επιτεύγματα ως εργαλεία ενίσχυσης και όχι ως υποκατάστατα του ανθρώπου, αναλώνοντας την καχυποψία μας εκεί που πραγματικά χρειάζεται.
Ας μην φτάσουμε στο σημείο να παραδεχτούμε ότι ο δάσκαλος μεταφέρει μόνο γνώσεις (κάτι που τα νέα αυτά περιβάλλοντα κάνουν καλά – απ’ ότι φαίνεται – και βελτιώνονται πολύ γρήγορα).
Ας υιοθετήσουμε την άποψη καθηγητών του Columbia όπως o Oded Netzer ότι οι προγραμματιστές Η/Υ θα βοηθηθούν από τις τεχνολογίες αυτές …και όχι την άποψη της OpenΑΙ ότι αυτές οι τεχνολογίες θα αντικαταστήσουν μερικούς μηχανικούς.
Ας φέρουμε στο προσκήνιο έννοιες όπως τη δυαδικότητα της τεχνολογίας. Η τεχνολογία όπως αυτή του ChatGPT (δηλαδή), μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της αξιοπιστίας της πληροφορίας και των ειδήσεων (fact checking), την ενδυνάμωση της ενημέρωσης και κατ’ επέκταση την αναβάθμιση της δημοκρατίας. Ας θωρακίσουμε με κριτική ικανότητα και συνδυαστική σκέψη όλους μας, ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη διασπορά παραποιημένων ειδήσεων που καταλήγει σε σχεδιασμένη ή ακούσια παραπληροφόρηση με επικίνδυνες διαστάσεις.
Έχουμε στη διάθεσή μας πολλές πτυχές διερεύνησης, ταξινομώντας με όποια σειρά αποφασίσουμε όπως:
- To θέμα της αξιολόγησης σε γνωστικό και ηθικό επίπεδο.
- Το θέμα της προετοιμασίας των μελλοντικών εξελίξεων.
- Το βάθος διείσδυσης στη συγκεκριμένη γνώση και συμπεριφορές.
- Το θέμα της κατανόησης της λογικής των περιβαλλόντων που οι τεχνολογίες αυτές αποδίδουν τα αναμενόμενα.
- Το θέμα της σύνδεσης τεχνολογίας και χρημάτων που επενδύονται για την εξέλιξή της …ή απορρέουν /συρρέουν από αυτή.
- Τα διάφορα επίπεδα της χρήσης ή/και της αξιοποίησής της.
Μήπως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που αξιολογούμε εργασίες όλων των ηλικιακών ζωνών ή ακόμα – ακόμα και έργων μεγαλύτερων; Είναι χρυσό παραδοτέο πλέον η έκθεση ως πόνημα που διαβάζουμε, χωρίς παράλληλα να έχουμε πλήρη γνώση για τη συμπεριφορά ή ακόμα και τις συνήθειες στα συγκεκριμένα ζητήματα, του συγγραφέα του;
Μήπως ήρθε η ώρα να δίνουμε μεγαλύτερη έμφαση και να προσέχουμε περισσότερο τα πρώτα στάδια της συγγραφικής διαδικασίας, ώστε να μπορούμε να παρακολουθούμε καλύτερα την πρόοδο των μαθητών/τριών μας, έχοντας περισσότερα στοιχεία κρίσης και βελτιωτικών παρεμβάσεων στη φαρέτρα μας;
Μήπως πρέπει να ενθαρρύνουμε τη χρήση τέτοιων εργαλείων που οι προτάσεις τους θα αποτελέσουν οδηγό προσαρμογής και όχι αντικείμενο αξιολόγησης;
Αλλαγές σημαντικές, αλλαγές δύσκολες, αλλαγές που κουράζουν τους ήδη κουρασμένους από την υπερπροσπάθεια… αλλαγές που ταράζουν τα λιμνάζοντα ύδατα με δυναμικές προσεγγίσεις. Άλλωστε έτσι δεν πρέπει να είναι η εκπαίδευση που κινητοποιεί και προσαρμόζεται;…μια δυναμική διαδικασία γεμάτη εκπλήξεις για όλους…
Βασίλης Οικονόμου
Διευθυντής Πληροφορικής και Ψηφιακής Εκπαίδευσης
Κολλέγιο Αθηνών | Ελληνο – Αμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα
Βιβλιογραφία – Αναφορές:Αρχή φόρμας
Τέλος φόρμας
- Lee, Timothy B. (2014).“Will artificial intelligence destroy humanity? Here are 5 reasons not to worry”.
- Heath, Nick (2020).“What is AI? Everything you need to know about Artificial Intelligence”.
- Russell S., Norvig P.(2022). “ARTIFICIAL INTELLIGENCE, A MODERN APPROACH” – “ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ. Μια σύγχρονη προσέγγιση”. Εκδόσεις Κλειδάριθμος.
- Vincent, James (2019).“OpenAI has published the text-generating AI it said was too dangerous to share”.
- UNESCO, https://www.unesco.org/en/digital-education/ai-future-learning
- UNESCO, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000380602
- UNESCO, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000376709
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666920X21000357
- https://www.youtube.com/watch?v=cy93fFnSmAo
