Γράφει ο Γιάννης Βαληνάκης
Είναι περιττό να αναλυθούν, και μάλιστα στην τρέχουσα συγκυρία, οι σοβαρότατοι εθνικοί λόγοι που επιβάλλουν ιδιαίτερη προσοχή σε όσα αφορούν την εξωτερική αποστολή της ΕΥΠ. Με την τρέχουσα αποκλειστική εστίαση στις υποκλοπές, κινδυνεύει να χαθεί μια ιστορική ευκαιρία αναγέννησης ενός απαραίτητου όσο ποτέ επιχειρησιακού βραχίονα της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής μας. Eχω επανειλημμένως αναφερθεί στην ανάγκη να αντιμετωπισθεί η αντιστρόφως ανάλογη πορεία που ακολουθεί η ΕΥΠ σε σχέση με την τουρκική αντίστοιχή της, τη ΜΙΤ. Η τελευταία εξελίσσεται (σε συνδυασμό με πάμπολλες κρατικές και παρακρατικές υπηρεσίες του συστήματος Ερντογάν) σε ένα τεράστιο, πολυπλόκαμο και επιθετικότατο μηχανισμό της γείτονος. Για το δικό μας εθνικό σύστημα πληροφοριών θα έπρεπε, εξάλλου, να είχε λειτουργήσει ως ηχηρή καμπάνα προειδοποίησης, η ευρεία ανάπτυξη των σχέσεών μας με «συμμαχικά» κράτη στην Αν. Μεσόγειο και στον Κόλπο, τα τελευταία χρόνια. Οι χώρες αυτές δεν έχουν ομοιότητες βεβαίως με τα δυτικά συστήματα δημοκρατικής διακυβέρνησης και δημόσιας λογοδοσίας, αλλά λειτουργούν, διαπραγματεύονται και επιχειρούν, χρησιμοποιώντας τις μυστικές υπηρεσίες ως κεντρικό πυλώνα της εξωτερικής δράσης τους. Παρ’ όλα αυτά, η χώρα μας επέλεξε να αδιαφορήσει για τους κρισιμότατους αυτούς διαύλους (ενδεικτική η επιλογή του νέου διοικητή το 2019), με μοιραία συνέπεια να εξουδετερώσει τον τελευταίο χρόνο η Αγκυρα τα όποια πλεονεκτήματα (θεωρούσαμε ότι) είχαμε εξασφαλίσει.
Για ευνόητους λόγους, δεν θα αναλύσω δημόσια τις σοβαρές αδυναμίες του συστήματος ασφαλείας της χώρας και θα επικεντρωθώ σε προτάσεις δημιουργικές:
1. ∆ιάσπαση της ΕΥΠ προκειµένου να δηµιουργηθούν δύο υπηρεσίες, όπως συµβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Συγκεκριμένα:
α) Η µία (Υπηρεσία Εσωτερικής Ασφάλειας) θα έχει ως βασικές αρµοδιότητες την αντικατασκοπεία και την αντιµετώπιση/εξουδετέρωση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος, με υπαγωγή στον υπουργό Προστασίας του Πολίτη.
β) Η δεύτερη (Υπηρεσία Πληροφοριών Εξωτερικού) θα έχει ως βασική αποστολή τη συλλογή, ανάλυση και διανομή πληροφοριών εξωτερικού (κυρίως επί εθνικά κρίσιμων χωρών), χρησιμοποιώντας ανθρώπινο δυναμικό και τεχνικά μέσα. Η συγκεκριμένη υπηρεσία θα μπορούσε να υπαχθεί στον υπουργό Εθνικής Αμυνας ή στον υπουργό Εξωτερικών. Οι δύο αυτές υπηρεσίες θα πρέπει να στελεχώνονται με το προσωπικό που υπηρετεί σήμερα στην ΕΥΠ (αναλόγως των προσόντων του) ή από κατάλληλα στελέχη που υπηρετούν σε άλλες δημόσιες υπηρεσίες, και να υπάρξει πρόβλεψη ώστε το τυχόν πλεονάζον ή ακατάλληλο προσωπικό της να μετακινηθεί στον ευρύτερο δημόσιο τομέα ή σε άλλες υπηρεσίες.
2. Εναλλακτικά, θα µπορούσε να διατηρηθεί η ΕΥΠ ως έχει, αφού αναδιοργανωθεί πλήρως: λιγότερες διευθύνσεις και τμήματα για μεγαλύτερη ευελιξία και καλύτερο έλεγχο δραστηριοτήτων, κατάργηση μερικών μη χρήσιμων πλέον περιφερειακών μονάδων, μείωση διοικητικού προσωπικού, οργάνωση κατάλληλης εκπαίδευσης, μετατάξεις προσωπικού προς ή από άλλες υπηρεσίες κ.λπ. Ως ριζική αναδιοργάνωση μπορεί να θεωρηθεί ο διαχωρισμός της ΕΥΠ στους δύο βασικούς τομείς της δραστηριοποίησής της, δηλαδή της συλλογής πληροφοριών εξωτερικού (κατασκοπεία) και της αντιμετώπισης των δράσεων των ξένων υπηρεσιών στη χώρα μας (αντικατασκοπεία) με δύο επιχειρησιακούς υποδιοικητές επικεφαλής των δύο συγκεκριμένων και βασικών αποστολών της. Ενας τρίτος υποδιοικητής θα μπορούσε να προβλέπεται για τις διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες και ευθύνες λειτουργίας μιας ενιαίας ΕΥΠ.
3. Σε περίπτωση που επιλεγεί η πρόταση για μια ενιαία και πλήρως αναδιοργανωμένη υπηρεσία, θα πρέπει να αποφασισθεί ταυτόχρονα και η τελική υπαγωγή της στον πρωθυπουργό, αφού μόνον έτσι οι συνολικές της αρμοδιότητες θα καλύπτονται και θα δικαιολογούνται, ενώ θα αναβαθμισθεί και θα αναγνωρισθεί ο εθνικός της ρόλος.
Οποια από τις ανωτέρω προτάσεις και να προκριθεί, θεωρείται αναγκαία η επιστροφή, από το ΓΕΕΘΑ (όπου ατυχώς μεταφέρθηκε πριν από περίπου δύο χρόνια), της Διεύθυνσης Συλλογής Πληροφοριών με Ηλεκτρονικά Μέσα στη νέα ενιαία ΕΥΠ (ή στον τομέα κατασκοπείας στην περίπτωση διαχωρισμού της). Τέλος, ως προς τον έλεγχο της μιας ή των δύο υπηρεσιών, θα πρέπει να αποφασισθεί αν η πολιτεία επιθυμεί τον πραγματικό/ουσιαστικό έλεγχο ή τον τυπικό. Στην περίπτωση επιλογής του τυπικού ελέγχου, αρκεί η σχετική αρμοδιότητα και ευθύνη να ανατεθεί στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας, τα μέλη της οποίας, ωστόσο, ουδέποτε θα επιτύχουν να ελέγξουν τις επιχειρησιακές δραστηριότητες της μιας ή των δύο υπηρεσιών, μέσω των αναμφίβολα τυπικών και άνευ ουσίας ακροάσεων του διοικητή ή των διοικητών, δεδομένου ότι δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες ειδικές γνώσεις. Oμως, στην περίπτωση που η πολιτεία επιλέξει να ελέγχει συνολικά και ουσιαστικά την/τις υπηρεσίες πληροφοριών, η ευθύνη του ελέγχου θα μπορούσε να παραμείνει στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας, αλλά με τις ακόλουθες προσθήκες:
α) Η Επιτροπή θα πρέπει να ανευρίσκει κάθε φορά εξειδικευµένους συνεργάτες, µε ανάλογες γνώσεις και εμπειρίες, προσόντα που πιθανότατα διαθέτουν ορισμένα αφυπηρετήσαντα στελέχη της ΕΥΠ.
β) Στην Επιτροπή θα προσέρχονται και θα εξετάζονται, πέραν του διοικητή/διοικητών, οι υποδιοικητές και κάθε άλλο στέλεχος ή υπάλληλος, που θα κρίνουν τα μέλη της Επιτροπής, αφού προηγουμένως ξεπεραστεί νομικά και με σαφήνεια το «εμπόδιο» της μάλλον επιλεκτικής και χρησιμοποιούμενης για άλλους και προφανείς σκοπούς επίκλησης του περιβόητου «απορρήτου» και νομοθετηθεί η αυστηροποίηση των ποινών για το ενδεχόμενο διαρροών απόρρητων στοιχείων ή ονομάτων στελεχών της ΕΥΠ.
Η εξωτερική αποστολή της είναι εθνικά κρίσιμη και επιβάλλεται η θεσμική της θωράκιση άμεσα.
Σε κάθε περίπτωση, για την αποτελεσματικότητα του πληροφοριακού μηχανισμού θα πρέπει να εξασφαλισθούν τα εξής:
• Οι προσλήψεις προσωπικού να πραγματοποιούνται ανάλογα με τις πραγματικές ανάγκες της ΕΥΠ και οι προσλαμβανόμενοι να πληρούν τις ειδικές προϋποθέσεις.
• Να καταργηθούν οι αποσπάσεις στην υπηρεσία αστυνομικών ή να περιορισθούν σε χαμηλόβαθμους και μόνο για κάλυψη αναγκών ασφαλείας (προσωπικού και εγκαταστάσεων), αποκλειομένης της τοποθέτησης ή της χρησιμοποίησής τους σε επιχειρησιακούς τομείς (αποφεύγω να τεκμηριώσω δημόσια πώς και από ποιους εκτέθηκε σοβαρά η ΕΥΠ επιχειρησιακά ή/και με διαρροές σε κόμματα και ΜΜΕ).
• Να καταργηθεί ο συνδικαλισμός ως σταθερή πηγή εσωτερικών διενέξεων και λειτουργικών δυσχερειών, καθώς και επικίνδυνων διαρροών.
• Οι επιλογές προϊσταμένων από τους διοικούντες να τεκμηριώνονται με πειστικό τρόπο και να υποβάλλονται προς έγκριση στον προϊστάμενο υπουργό ή στον πρωθυπουργό.
• Η τριετής (με μετάθεση) θητεία σε περιφερειακές μονάδες να αποτελεί κρίσιμο κριτήριο και βασικό πλεονέκτημα για τις επιλογές σε διευθυντικές θέσεις.
• Να αυξηθεί ο σχετικός προϋπολογισμός, όχι τόσο ως προς το μισθολόγιο όσο για την ανάγκη εκσυγχρονισμού του ειδικού τεχνικού εξοπλισμού και την ανάπτυξη επιχειρήσεων κυρίως στο εξωτερικό.
Τέλος, να μην αποκλεισθεί τα ενδεχόμενο τοποθέτησης στη θέση διοικητή ή υποδιοικητών στελεχών προερχομένων από το πολιτικό προσωπικό της ΕΥΠ (εν ενεργεία ή αφυπηρετησάντων).
Δεδομένου ότι η πιθανότητα μιας επικίνδυνης αναμέτρησης με την τουρκική επιθετικότητα είναι ορατή περισσότερο από ποτέ, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών καλείται να διαδραματίσει έναν σημαντικότατο ρόλο. Ανεξάρτητα από τις κομματικές αντεγκλήσεις για το πανταχόθεν βαλλόμενο εσωτερικό σκέλος της, η εξωτερική αποστολή της είναι εθνικά κρίσιμη και επιβάλλεται η θεσμική της θωράκιση άμεσα.
* Ο κ. Γιάννης Βαληνάκης είναι καθηγητής και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών.
