Γράφει η Ίρις Ζωγράφου
Διεθνολόγος
Ακούγοντας τη λέξη “προπαγάνδα”, θα πήγαινε το μυαλό σας στο 1622;
– Αν ναι, είστε από τους λίγους που γνωρίζουν ότι πρόκειται για την ίδια χρονιά που, όταν ο Γαλιλαίος υπεραμυνόταν των θέσεων του περί ηλιοκεντρικού συστήματος, ο Πάπας Γρηγόριος 15ος συγκροτούσε το Σώμα συντονισμού και διάχυσης της καθολικής πίστης: σε άπταιστα Λατινικά Sacra Congregatio de Propaganda Fide ή πιο απλά Propaganda Fide – και σε ελεύθερη μετάφραση κάτι σαν Προπαγάνδα Πίστης.
– Αν όχι, είστε από τους πολλούς που ταυτίζουν την έλευση της προπαγάνδας με τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η ναζιστική Γερμανία από το 1933 ενεργοποιούσε μοντέλα και τεχνικές μαζικής επικοινωνίας, χειραγωγώντας (με επιτυχία) εκατομμύρια ατομικές συνειδήσεις προς ένα φρικαλέο συλλογικό αφήγημα.
Για όλους μας πάντως, στο 2022, που ζούμε ως “τυχεροί” τον πόλεμο της Ρωσίας – Ουκρανία μέσα από τις οθόνες των κινητών μας τηλεφώνων, είναι προφανές ότι αναδύονται πεδία μαχών πίσω και πέρα από τα μέτωπα που χύνεται το πραγματικό αίμα. Αυτή τη φορά, η λεπτή γραμμή που καθορίζει το κλασσικό δίπολο μεταξύ ηρώων και καθαρμάτων δεν ορίζεται μόνο “από πάνω προς τα κάτω”, από συγκροτημένους δηλαδή μηχανισμούς διαμόρφωσης της κοινής γνώμης προς ένα εύπλαστο, παθητικό κοινό.
Για πρώτη ίσως φορά στην ιστορία, συμβαίνει παράλληλα και το αντίστροφο: εκατομμύρια, μεμονωμένοι χρήστες των social media δρουν ως “ερευνητές ανοικτής-πηγής”, κάτι σαν λογισμικό “open source”. Μαγνητοσκοπούν, περιγράφουν ζωντανά, διηγούνται σε πραγματικό χρόνο όλα όσα ήταν κάποτε προνόμιο της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου. Και εδώ είναι που γεννιέται μια νέα, λεπτή γραμμή μεταξύ διαφάνειας και χάους.
Ο πόλεμος, όπως και η ζωή, κερδίζεται ή χάνεται στο τέλος της διαδρομής – όταν γίνεται ο τελικός απολογισμός. Με τη πληροφορία σήμερα να κινείται μεταξύ διαφάνειας, λογοκρισίας, αποκλεισμών, στρατών hackers και hashtags που αναπαράγουν με ιλιγγιώδεις αλγόριθμους τα μηνύματα & νοήματα αυτού του πολέμου, ο ιστορικός του μέλλοντος προβλέπεται να έχει δύσκολη δουλειά μπροστά του.
