Γράφει ο Μανώλης Κοττάκης
Συνήθως δεν προκαταλαμβάνω τον αναγνώστη. Προηγουμένως παραθέτω το κείμενο που θεωρώ πως αξίζει την προσοχή του (και τη δική μας) και στο τέλος προχωρώ στην εξαγωγή των συμπερασμάτων.
Οι λέξεις και οι διατυπώσεις στη διπλωματία έχουν όμως τη δική τους γοητεία. Ενίοτε περιέχουν κρυφά μηνύματα. Μία ειρηνική δήλωση πολιτικού ηγέτη μπορεί να υποκρύπτει πίσω από τις γραμμές ευθεία απειλή. Και το ανάποδο: Μία κατά τα φαινόμενα καταγγελτική δήλωσή του μπορεί να υπαινίσσεται αναδιατύπωση πάγιων θέσεων. Σε αυτή την κατηγορία ίσως εντάσσεται η δήλωση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη προς τον τέως Αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα Νίκολας Μπερνς σε διαδικτυακή συζήτηση μαζί του. Ο Μπερνς, τον οποίο ο πρόεδρος της Βουλής Απόστολος Κακλαμάνης ονόμαζε «ανθύπατο» επί πρωθυπουργίας Σημίτη, κάνει εξαιρετικό lobbying στην Ουάσινγκτον για την Ελληνική Δημοκρατία. Είναι σταθερός, όχι περιστασιακός συνομιλητής του πρωθυπουργού.
Η δήλωση του Κυριάκου προς αυτόν λοιπόν είναι, νομίζω, «κέντημα» μεν, ιδίως εν όψει τής υπό τον Παύλο Αποστολίδη μετάβασης της ελληνικής αντιπροσωπίας στην Άγκυρα, χρήζει διευκρινίσεων στο εσωτερικό δε.
Είναι κέντημα γιατί επί της αρχής ικανοποιεί τις ευαισθησίες του ελληνικού λαού. Καταγγέλλει την Τουρκία για την αποσταθεροποιητική δράση της, θέτει ζήτημα συλλογικής ασφάλειας του ΝΑΤΟ, τη στιγματίζει για τη στάση της στην Αγία Σοφία και υπενθυμίζει -επιτέλους- ότι ήταν εκκλησία. Μπράβο του! Κέντημα επίσης γιατί επί της αρχής με το δίλημμα «διάλογος ή Χάγη» ο κ. Μητσοτάκης θέλει ως συνετός ηγέτης να κερδίσει χρόνο.
Αξιόπιστες δυτικές αναφορές που έχει στη διάθεσή του το Μαξίμου υποστηρίζουν ότι έρχεται μεγάλο κραχ για την τουρκική οικονομία το φθινόπωρο λόγω κατάρρευσης της τουρκικής λίρας, την οποία ήδη ξεφορτώνονται μεγάλες ξένες τράπεζες. Υποστηρίζουν ότι εξ αυτού του λόγου θα υπάρξουν ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις και ανατροπές στη γείτονα. Η δήλωση Μητσοτάκη όμως με όλο τον σεβασμό χρήζει διευκρινίσεων στο εσωτερικό στα εξής θέματα.
1. Δεν αναφέρει ως αντικείμενο της διαφοράς μας με την Τουρκία την υφαλοκρηπίδα. Η λέξη διαγράφηκε από το λεξιλόγιο του πρωθυπουργού. Μιλά ασαφώς για «οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών», ενώ ο επί των Εξωτερικών υπουργός του μιλά για «υφαλοκρηπίδα και οριοθέτηση υπέρ κείμενων θαλάσσιων ζωνών». Ελπίζω με τον όρο «θαλάσσιες ζώνες» να μην εννοείται διαπραγμάτευση για το εύρος των χωρικών υδάτων και την κατά Σημίτη «επιλεκτική διαφοροποίηση». Δεν αναφέρει επίσης πουθενά την έννοια «Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας» (μόνο το Διεθνές), ενώ ο κύριος Δένδιας αναφέρει ως κριτήρια επίλυσης το Διεθνές Δίκαιο, το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και την καλή γειτονία. Στην αναφορά του στη Χάγη μάλιστα ο κ. Μητσοτάκης αναφέρει ως βάση επίλυσης μόνο το Διεθνές Δίκαιο. Νύξη για Σύμβαση «Mοντέγκο Μπέι», ουδεμία. Οι παραλείψεις αυτές, ακούσιες θέλω να πιστεύω, ίσως δημιουργήσουν παρεξηγήσεις. Καλείται ο κύριος πρωθυπουργός να τις διαλύσει.
2. Ο κύριος πρωθυπουργός, διαμαρτυρόμενος σωστά για το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, τονίζει σε πληθυντικό ότι αυτό «δεν αναγνωρίζει καθόλου ΑΟΖ για τα ελληνικά νησιά». Πληθυντικός, επαναλαμβάνω, «νησιά». Αν εννοούσε το Καστελόριζο, η επισήμανση έχει τη σημασία της με βάση τη μέση γραμμή. Με τον όρο «ελληνικά νησιά» όμως, δεδομένου ότι Τουρκία – Αίγυπτος αμφισβητούν πως έχουν ΑΟΖ η Ρόδος και η Κρήτη, ίσως δημιουργηθεί αχρείαστος παρεξήγηση. Πως η Ελλάς συζητά συρρικνωμένη ΑΟΖ, ολίγη από ΑΟΖ, όχι πλήρη ΑΟΖ. Καλείται ο κύριος πρωθυπουργός να τη διαλύσει.
3. Ο κύριος πρωθυπουργός δέχεται ως βάση συζήτησης τις διερευνητικές επαφές 2002-2016 και προτείνει να «ξαναρχίσουμε» από εκεί. Αναφέροντας μάλιστα ότι «υπήρξε πρόοδος» τότε. Ποια ήταν η «πρόοδος» που είχε κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ για να πιάσουμε το νήμα από εκεί;
4. Ο κ. Μητσοτάκης καταγγέλλει την Τουρκία ότι έκανε παράνομες γεωτρήσεις εντός κυπριακής ΑΟΖ «και όχι απλώς για ερευνητικούς σκοπούς». Εάν ήταν δηλαδή για ερευνητικούς σκοπούς, θα ήταν νόμιμες; Νομίζω πως η διατύπωση εδώ χρήζει διόρθωσης.
5. Στο σημείο που ο πρωθυπουργός προτείνει παραπομπή της διαφοράς στη Χάγη προτείνει «να συμφωνήσουμε τη διαφορά μας και να θέσουμε τις παραμέτρους». Τη διαφορά την καταλαβαίνουμε, ως… παράμετροι όμως ποιες νοούνται; Θέλω να πιστεύω όχι προσυμφωνημένη διαιτησία! Θέλω να πιστεύω όχι συνυποσχετικό με τα «συναφή θέματα». Διότι στις διερευνητικές του παρελθόντος αυτό συζητούσε επί Σημίτη η Ελλάς! Να αποφασίσει το Διεθνές Δικαστήριο για «συνοριακές διάφορες και παρεμπίπτοντα θέματα».
Ήτοι γκρίζες ζώνες, αποστρατιωτικοποίηση κ.λπ. Με την ευκαιρία διατυπώνω την απορία μου: Δεν καταλαβαίνω γιατί το ελληνικό ΥΠΕΞ άνοιξε θέμα παραβίασης της Συνθήκης του Μοντρέ για τη ναυσιπλοΐα στα Δαρδανέλια, όταν η Τουρκία θέτει ζήτημα παραβίασης των Συνθηκών της Λωζάννης, των Παρισίων και του Μοντρέ για τη στρατιωτικοποίηση των νήσων από την Ελλάδα! Βάζουμε μόνοι στην ατζέντα ένα θέμα που δεν πρέπει να μπει.
Ακολούθως παραθέτω εκτεταμένο απόσπασμα από την τοποθέτηση του πρωθυπουργού και, αν κάνω κάπου λάθος ή τον αδικώ, είμαι πρόθυμος να επανορθώσω. Διατυπώνω γνώμη και ερωτήματα χωρίς να έχω υπ’ όψιν μου όλα τα δεδομένα! Που έχει εκείνος, ασφαλώς.
«Έχω συναντηθεί με τον πρόεδρο Ερντογάν δύο φορές από τότε που ανέλαβα τα καθήκοντά μου ως πρωθυπουργός. Στην πρώτη συνάντηση του είπα ειλικρινά να προσπαθήσουμε να κάνουμε μία επανεκκίνηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, διότι, όπως είπατε, είμαστε και θα είμαστε γείτονες για πάντα. Πραγματικά δεν πιστεύω ότι υπάρχει έχθρα, παρά τα διάφορα στερεότυπα, μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού λαού. Δυστυχώς, δεν έλαβα την ανταπόκριση που ανέμενα. Αυτό που είδαμε από την Τουρκία το τελευταίο έτος είναι ουσιαστικά η υπογραφή ενός μνημονίου συνεννόησης, το οποίο θεωρούμε άκυρο και παράνομο, μεταξύ της Τουρκίας και της Λιβύης, και το οποίο σαφώς παραβιάζει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, επειδή δεν αναγνωρίζει καθόλου Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη για τα ελληνικά νησιά. Είναι κάτι εντελώς απαράδεκτο, εντελώς παράνομο και όχι μόνο κατά τη δική μας άποψη. Όλοι, νομίζω, θα τη συμμερίζονταν. Είδαμε εντελώς παράνομες γεωτρήσεις, και όχι απλώς για ερευνητικούς σκοπούς, εντός της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης κατά σαφή παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου. Είδαμε υπερπτήσεις σε ελληνικά νησιά, είδαμε την απόπειρα οπλοποίησης μεταναστών και προσφύγων στις αρχές Μαρτίου. Θα θυμόσαστε ότι δεκάδες χιλιάδες προσπάθησαν να διασχίσουν τα ελληνικά σύνορα, τα οποία υπερασπιστήκαμε και καταστήσαμε σαφές ότι δεν επρόκειτο να συμβεί.
Νομίζω ότι η Τουρκία συμπεριφέρεται με αναξιόπιστο τρόπο και εντός του ΝΑΤΟ. Εγείρονται ανησυχίες συλλογικής ασφάλειας. Η αγορά, λόγου χάρη, του οπλικού συστήματος S-400, γεγονός που μας ανησυχεί όλους, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, καθώς εκθέτει σε κίνδυνο τα F-35 που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ΝΑΤΟ, ως τα πλέον προηγμένα αεροσκάφη που διαθέτει η Συμμαχία. Είδαμε την παραβίαση του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη.
Συνεπώς, η συμπεριφορά της Τουρκίας είναι, κατά την άποψή μου, αποσταθεροποιητική και αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για την Ελλάδα. Αποτελεί πρόβλημα για την Ευρώπη και νομίζω ότι αποτελεί πρόβλημα και για τις ΗΠΑ από την άποψη ότι ενδιαφερόταν πάντα για την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Κατέστησα πολύ σαφές στον πρόεδρο Ερντογάν ότι είμαι πάντα πρόθυμος να συζητήσω το ένα εκκρεμές ζήτημα που θεωρούμε ότι έχουμε με την Τουρκία, δηλαδή την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μας στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο. Από την εποχή που ήσασταν πρέσβης πραγματοποιούνταν διερευνητικές συνομιλίες, οι οποίες συνεχίστηκαν επί μακρόν και σημειώθηκε πρόοδος, ωσότου η Τουρκία τις διέκοψε το 2016. Δηλώσαμε, λοιπόν, ότι είμαστε πρόθυμοι να ξαναρχίσουμε τις συνομιλίες, αλλά δεν μπορούμε να το πράξουμε υπό το καθεστώς απειλών ούτε θα προσέλθουμε εκβιαζόμενοι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, επειδή απειλείτε ότι θα παραβιάσετε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Αυτό απορρίπτεται.
Επίσης καταστήσαμε σαφές, όταν συνέβη το πρόσφατο περιστατικό στο οποίο η Τουρκία εξέδωσε NAVTEX απειλώντας να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες εντός της ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, ότι δεν επρόκειτο να το αποδεχθούμε. Το καλό είναι ότι τελικά δεν κατέπλευσε κανένα πλοίο, γεγονός που εκλαμβάνω ως θετική ένδειξη, επειδή όσο συνομιλούμε -εάν πραγματικά θέλουμε να συνομιλήσουμε- δεν μπορούμε να υπονομεύουμε την ουσία των συνομιλιών, η οποία είναι πώς θα λύσουμε το πρόβλημα των αξιώσεών μας αναφορικά με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Επίσης υπήρξα πολύ ειλικρινής απέναντι στην Τουρκία και την παγκόσμια κοινότητα, λέγοντας ότι, εάν δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε συμφωνία, ας πάμε στο Δικαστήριο της Χάγης. Να συμφωνήσουμε ότι αυτή είναι η μόνη διαφορά μας, να θέσουμε τις παραμέτρους, να συμφωνήσουμε σε όσα συμφωνούμε και σε όσα διαφωνούμε και να σεβαστούμε την απόφαση του δικαστηρίου. Να σεβαστούμε το Διεθνές Δίκαιο. Πιστεύω ότι αυτή είναι μία δίκαιη προσέγγιση στον βαθμό που δεν μπορούμε -εάν δεν μπορούμε- να λύσουμε τη διαφορά μας απευθείας μεταξύ μας.
Όμως σημειώθηκαν και άλλες προκλητικές ενέργειες. Η μετατροπή και πάλι της Αγια-Σοφιάς σε τέμενος ήταν, κατά την άποψή μου, μία εντελώς περιττή ενέργεια. Ήταν μουσείο για 86 χρόνια. Η Κωνσταντινούπολη δεν στερείται τεμένων. Έχει όμορφα και πολλά τεμένη.
Άρα, γιατί να πάρει κάποιος μια εκκλησία που μετατράπηκε σε τέμενος κι έπειτα σε μουσείο και αποτελούσε στοιχείο διαθρησκευτικού διαλόγου και να το πολιτικοποιήσει με τέτοιον τρόπο. Μια εντελώς περιττή ενέργεια, η οποία ταυτόχρονα εγείρει ζητήματα, επειδή πρόκειται για Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, το οποίο ανακηρύχθηκε σε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς ως μουσείο, όχι ως τέμενος. Επίσης κατέστησα σαφές και στους Ευρωπαίους εταίρους μας ότι, εάν η Τουρκία συνεχίσει να προβαίνει σε τέτοιες ενέργειες, θα πρέπει να υπάρξουν συνέπειες. Θα πρέπει να υπάρξουν κυρώσεις. Άρα, είτε η σχέση θα βελτιωθεί ή, εάν η Τουρκία συνεχίσει να παραβιάζει κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αντιδράσει».
