Γράφει ο Μανώλης Κοττάκης
Εάν από μια απλή ίωση, που ξεκινά από την Κίνα και έχει ως πρώτο σταθμό την Ιταλία, μπορεί να παραλύσει ο πλανήτης και να αλλάξει η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, τότε (ανεξαρτήτως τού τι είναι τυχαίο και τι όχι) ευλόγως βρίσκουν έδαφος οι θεωρίες συνωμοσίες.
Αδύνατον να συμβιβαστεί ο ανθρώπινος νους με τη σκέψη ότι η τυχαιότης προελαύνει. «Κάτι άλλο συμβαίνει» σκέφτεται. Ειδικώς όταν γνωρίζει για πόσα πράγματα είναι ικανός ο άνθρωπος. Ας προσεγγίζουμε, λοιπόν, όλα όσα ακούγονται στη συγκεκριμένη ατμόσφαιρα ανορθολογισμού με συγκατάβαση και κατανόηση. Κατά την ταπεινή μου άποψη, όμως, το πρόβλημα που ανακύπτει δεν είναι οι θεωρίες συνωμοσίας. Οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να σκέπτονται ό,τι θέλουν.
Το μέγα θέμα είναι ότι μια απλή ίωση, είτε προέκυψε είτε «σχεδιάστηκε», δοκιμάζει την ελεύθερη οικονομία της αγοράς, δοκιμάζει τα δημοκρατικά κοινοβουλευτικά πολιτεύματα, δοκιμάζει τις θρησκείες, δοκιμάζει και τις εθνικές συμπεριφορές. Και τα έως τώρα αποτελέσματα είναι άκρως ανησυχητικά. Ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα δοκιμάζεται και ανανεώνεται ανά δεκαετία από κύκλους ύφεσης, που οδηγούν σε αυτό που ο Σουμπέτερ ονόμαζε -και ο Αλαν Γκρίνσπαν υπενθύμιζε ως- δημιουργική καταστροφή. Θεμιτό. Τελευταία φορά συνέβη αυτό το 2008.
Η κρίση άρχισε τότε από την ανθρώπινη απληστία. Από τα golden boys, που έδιναν δεξιά και αριστερά στεγαστικά δάνεια σε κλοσάρ (subprimes) για να αυξήσουν τα μπόνους. Μια κρίση που ξεκινά όμως μέσα από το σύστημα, αργά ή γρήγορα, λύεται μέσα από το σύστημα. Η ειδοποιός διαφορά τού τότε με το τώρα είναι ότι η κρίση εισάγεται στο σύστημα «απέξω». Από το πλήρωμα. Οι επιπτώσεις του ιού στην παγκόσμια οικονομία δίνουν την εντύπωση ότι κάποιος προσπαθεί να τραβήξει τον καπιταλισμό από την πρίζα.
Η κρίση προκαλείται από την απόφαση των κοινωνιών να διακόψουν κάθε δραστηριότητά τους. Δεν αγοράζουν, δεν ταξιδεύουν, δεν μετακινούνται, δεν εργάζονται, δεν διασκεδάζουν, δεν σπουδάζουν. Το παγκόσμιο εμπόριο (εισαγωγές – εξαγωγές), το λιανικό εμπόριο, η κατανάλωση (προσφορά – ζήτηση), η εξυπηρέτηση φορολογικών υποχρεώσεων και τραπεζικών δανείων, ο τουρισμός, τα αεροπορικά ταξίδια, η εκπαίδευση, η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, οι συναλλαγές στα χρηματιστήρια τίθενται όλα εν αμφιβόλω. Πώς να το περιγράψω;
Αν παρομοιάζαμε τον καπιταλισμό με αεροπλάνο, είναι σαν να του σβήνουν ταυτόχρονα όλοι οι κινητήρες και να συνεχίζει το ταξίδι του σαν ανεμοπλάνο. Χωρίς αγορά και πώληση υπηρεσιών και προϊόντων, χωρίς ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και κεφαλαίων, ελεύθερη οικονομία της αγοράς δεν νοείται. Μακρά παράταση της εκκρεμότητας αυτής μπορεί άνετα να οδηγήσει στη χρεοκοπία του μοντέλου. Τα πάντα μπορούν να προβλεφθούν σε αυτό το ανθεκτικό οικονομικό σύστημα που νίκησε σε διάρκεια τον σοσιαλισμό, τα πάντα μπορούν να αντιμετωπιστούν, εκτός από ένα: τη διακοπή της λειτουργίας των κινητήρων. Το δεύτερο εξίσου ανησυχητικό σύμπτωμα -μέχρι στιγμής τουλάχιστον- είναι η συμπεριφορά των πολιτευμάτων.
Τι παρατηρούμε μέχρι σήμερα; Δημοκρατίες σε πανικό και αυταρχικά καθεστώτα σε αταραξία, έστω φαινομενική. Η ελευθερία διακίνησης της πληροφορίας, για την οποία μαχόμαστε και θα μαχόμαστε ως δυτικοί σε όλη μας τη ζωή, λειτουργεί στην πράξη ως χορηγός διασποράς πανικού. Που, βεβαίως, επηρεάζει την οικονομική και κοινωνική συμπεριφορά των πολιτών. Δείτε προσεκτικά τι συμβαίνει: Ιταλία, Γαλλία, ΗΠΑ και αλλού τελούν υπό καθεστώς πανικού. Κίνα (που φαίνεται να το αντιμετωπίζει), Ρωσία, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Ιράν συμπεριφέρονται μέχρι στιγμής σαν να μη συμβαίνει τίποτε.
Ο περιορισμός της ενημέρωσης και ο αυταρχισμός των καθεστώτων έχουν ως αποτέλεσμα, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, να ελέγχονται οι κοινωνίες. Να μη βρίσκονται στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Η Κίνα γέννησε και εξήγαγε την κρίση, αλλά για την ώρα δεν πλήττεται δραματικά από αυτήν. Να μη διαφεύγει βεβαίως της προσοχής μας ποια η αξία της ανθρώπινης ζωής σε αυτά τα καθεστώτα, συγκριτικώς με τη Δύση. Εις ό,τι αφορά την ήπειρό μας, δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα, αν υποστηρίξει κανείς ότι η Ευρώπη, όπως το 2008, αντιδρά βραδυφλεγώς.
Έναν μήνα μετά την εμφάνιση κρουσμάτων, οι ηγέτες της αποφάσισαν μόλις χθες να προχωρήσουν σε τηλεδιάσκεψη! Ενώ ζούμε σε έναν κόσμο υπερεθνικών απειλών που επιβάλλουν πειθαρχία και αλληλεγγύη, εκείνοι δέκα χρόνια τώρα συμπεριφέρονται ως επαρχιώτες τοπάρχες. Από το Μεταναστευτικό και το ευρώ, μέχρι τον ιό. Η λογική τού «μακριά από εμάς» δοκιμάστηκε και απέτυχε το 2008.
Όταν η οικονομική κρίση ταξίδεψε στη Βρετανία, Μέρκελ και Σαρκοζί αδιαφορούσαν. Μόνον όταν ανακάλυψαν τι «παλτά» υπήρχαν στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών τους ανέλαβαν κοινή δράση. Τα ίδια και σήμερα. Ο ιός επιτίθεται στις οικονομίες τους, αλλά εκείνοι ακολουθούν τον ιό. Μόλις αντιληφθούν τη σύνδεση της αύξησης των «κόκκινων» δανείων και της ευστάθειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, θα αρχίσουν να τρέχουν.
Πολλαπλασιάζοντας τον πανικό. Ο ιός βάζει επίσης σε δοκιμασία την πίστη μας. Δοκιμάζει τις θρησκείες. Τις καλεί να διαχειριστούν με σύνεση, μαζί με τις συντεταγμένες Πολιτείες, πρωτόγνωρες δοκιμασίες, ζητήματα υπαρξιακά που ξεπερνούν το ανθρώπινο. Η Καθολική Εκκλησία ανέβαλε τους γάμους και άλλα μυστήρια μέχρι τις αρχές Απριλίου. Αναβάλλεται η ζωή, όμως; Η Ορθόδοξη Εκκλησία προβληματίστηκε για τη θεία κοινωνία. Ενώ το πραγματικό πρόβλημα που θα έπρεπε να απασχολεί είναι ο συγχρωτισμός σε όλους τους λατρευτικούς χώρους.
Είτε είναι ορθόδοξες εκκλησίες είτε καθολικές ή τζαμιά του Ισλάμ. Τέλος, ο ιός δοκιμάζει και τα εθνικά χαρακτηριστικά των λαών. Έχω την άποψη -η οποία μπορεί να ανατραπεί από τα πράγματα όμως, δεν έχω αυταπάτες- ότι ο ελληνικός λαός εκπαιδεύτηκε εξαντλητικά στον κίνδυνο στην τελευταία δεκαετία και ξέρει να αντιμετωπίζει κρίσεις. Δεν γκρέμισε τις τράπεζες και τα σούπερ μάρκετ στο δημοψήφισμα. Δεν υπέστειλε τη σημαία στα σύνορα του Εβρου.
Υποδέχθηκε με καλοσύνη στην πρώτη φάση του Προσφυγικού τούς τράνζιτ πρόσφυγες για τη βόρεια Ευρώπη. Ως έμπειρος λαός που είναι, ελπίζω να κάνει το ίδιο και τώρα, έστω κι αν ο ιός πλήττει μια καθημερινή του αγαπημένη συνήθεια: το άγγιγμα ανθρώπου από άνθρωπο. Δυσκολεύεται ο Ελλην χωρίς αγκαλιές. Κατά τα λοιπά, δεν έχω αυταπάτες. Το 2020 θα είναι θυελλώδης χρονιά. Θα δοκιμάσει βεβαιότητες και σταθερές στην πατρίδα μας και στον κόσμο. Σύνορα, εδάφη, κοινωνίες, έθνη, νοοτροπίες. Είθε να αντέξουμε.
