Άρθρο του Τομεάρχη Εξωτερικών του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία Γιώργου Κατρούγκαλου στην εφημερίδα Καθημερινή.
Οι συνέπειες του κενού στρατηγικής
Σε προηγούμενο άρθρο στην Καθημερινή ασκούσα κριτική στην κυβέρνηση για «διαρκές κενό στρατηγικής». Δυστυχώς στο τετράμηνο που μεσολάβησε η κατάσταση επιδεινώθηκε. Στρουθοκαμηλισμός απέναντι στις κλιμακούμενες τουρκικές προκλήσεις, ανυπαρξία κόκκινων γραμμών, συνεχείς αντιφάσεις και διγλωσσία μεταξύ του Μαξίμου και του Υπουργείου Εξωτερικών, λόγω αποκλίσεων του πρωθυπουργού από σταθερές της εξωτερικής πολιτικής, επικοινωνιακή διαχείριση των διαδοχικών αποτυχιών ως -τάχα- μεγάλων θριάμβων. Ως αποτέλεσμα, η τουρκική επιθετικότητα αποχαλινώθηκε, τo Oruc Reis παραβιάζει ανενόχλητο επί μήνες κυριαρχικά δικαιώματα μας και κάτω από τα 12 μίλια, με NAVTEXνα απειλούν έρευνες κάτω και από τα 6.
Η μείζων ήττα που κατέγραψε ο κ. Μητσοτάκης στο πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αποτυγχάνοντας να αποσπάσει οποιαδήποτε κύρωση, αποτελεί μόνον την άκρη του παγόβουνου του ναυαγίου της νεοδημοκρατικής διπλωματίας. Όσο και να προσπαθεί να δικαιολογήσει την αποτυχία αυτή με διαρροές του τύπου «η ΕΕ κινείται ένα βήμα τη φορά» η αλήθεια είναι ότι η απόφαση του Συμβουλίου αποτελεί πολλά βήματα πίσω. Όχι απλώς δεν επέβαλε κυρώσεις, όχι απλώς έδωσε μήνυμα ανοχής σε τουρκικές ερευνητικές δραστηριότητες μέχρι τον Μάρτιο (και βλέπουμε..), αλλά δεν καταδίκασε καν ως παράνομες όλες τις δραστηριότητες της Τουρκίας. Θυμίζω ότι, αντιθέτως, στο Συμβούλιο του Ιουνίου του 2019, το τελευταίο στο οποίο εκπροσώπησε τη χώρα ως πρωθυπουργός ο Αλέξης Τσίπρας, η ΕΕ «καταδίκασε έντονα (strongly condemned) τις παράνομες τουρκικές δραστηριότητες στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο». Δηλαδή, αφενός περιέλαβε ρητά το Αιγαίο στην καταδίκη και αφετέρου δεν περιορίσθηκε, όπως τώρα, να τις χαρακτηρίσει απλώς προκλητικές αλλά ευθέως παράνομες.
Η άλλη δικαιολογία που επικαλείται η κυβέρνηση, ότι η ΕΕ δεν πήρε θέση περιμένοντας τον Μπάιντεν, αποτελεί αντιθέτως το λόγο για τον οποίο η αποτυχία του κ. Μητσοτάκη εκλαμβάνει στρατηγικό χαρακτήρα. Η ΕΕ, με τη συμβολή της Ελλάδας, θα έπρεπε να καθοδηγεί τις εξελίξεις, όχι να τις αναμένει παθητικά. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος, λόγος στρατηγικής, για να επιβληθούν οι κυρώσεις, όχι απλώς η αλληλεγγύη προς ένα κράτος μέλος. Λόγω των εσωτερικών της αντιφάσεων, η ΝΔ δεν τοποθετήθηκε έγκαιρα στο κεντρικό στρατηγικό διακύβευμα που θέτει η επερχόμενη προεδρία Μπάιντεν ως προς τη θέση της Ευρώπης στο νέο πολυκεντρικό σύστημα διεθνών σχέσεων. Σχηματικά, οι δύο εναλλακτικές που διαμορφώνονται είναι αφενός η ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης έναντι ΝΑΤΟ και ΗΠΑ, και αφετέρου απλώς η επαναφορά των ευρωατλαντικών σχέσεων στην προ Τραμπ εποχή, με αποδοχή της αμερικανικής ηγεμονίας σε θέματα ευρωπαϊκής άμυνας.
Η γαλλική απάντηση στρέφεται γύρω από την έννοια της «Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας», με δύο κύρια χαρακτηριστικά: πρώτον, ενίσχυση της φωνής της ΕΕ στο εξωτερικό, μέσω ενιαίας και εξωστρεφούς εξωτερικής πολιτικής, διακριτής από αυτή των ΗΠΑ και δεύτερον, αυτόνομη έναντι του ΝΑΤΟ ευρωπαϊκή άμυνα, με κανονιστική βάση την ρήτρα αλληλεγγύης του άρθρου 42 παρ. 7 Συνθ ΕΕ. Η θέση αυτή ανταποκρίνεται στην ανάγκη να γίνει η Ευρώπη παγκόσμιος παίκτης και όχι απλώς παγκόσμιος «πληρωτής» αναπτυξιακής βοήθειας («globalplayer», όχι «globalpayer», κατά το ευφυολόγημα Γιούνκερ).Πέραν της αυτονόητης σημασίας των διατλαντικών σχέσεων, δεν υφίσταται μια ενιαία «Δύση», ούτε τα μακροπρόθεσμα στρατηγικά συμφέροντα Αμερικής και Ευρώπης ταυτίζονται πλήρως. Ο ίδιος ο Κίσινγκερ έγραφε ότι μια ισχυρή και αυτόνομη ΕΕ είναι αντίθετη στα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ, όπως και κάθε δύναμη που θα ενοποιούσε είτε την Ευρώπη είτε την Ασία, γιατί «θα έχει την ικανότητα να ξεπεράσει την Αμερική αρχικά οικονομικά και στη συνέχεια στρατιωτικά.» (Diplomacy, 1994, σ. 813).
Η «ευρωπαϊκή κυριαρχία» ανταποκρίνεται όμως και στα ιδιαίτερα ελληνικά συμφέροντα, που είναι η εγγύηση των εθνικών συνόρων ως σύνορα της Ένωσης. Τα παραπάνω με ένα σημαντικό caveat: απαραίτητος είναι ένας γενικότερος εκδημοκρατισμός της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης. Ούτε μπορεί να αφεθεί η πρωτοβουλία της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας σε διμερείς συμφωνίες Γαλλίας και Γερμανίας, όπως η Συνθήκη του Άαχεν του 2019, ούτε πρέπει να απηχεί νεοαποικιοκρατικές απόψεις, όπως η θεώρηση της Μεσογείου ως mare nostrum, ούτε να σχεδιαστεί με βάση τα οικονομικά συμφέροντα των εθνικών αμυντικών βιομηχανιών.
Η κυβέρνηση όχι απλώς δεν έχει πάρει σαφή θέση στο δίλημμα αυτό, αλλά συνεχώς παλινωδεί, ακόμη και στο επίπεδο των αμυντικών επιλογών: ανακοινώνει αρχικά ότι επίκειται η αγορά των γαλλικών φρεγατών, μετά ότι θα γίνει σχετικός διεθνής διαγωνισμός, διαρρέεται τώρα ότι θα αγοραστούν αμερικανικά πλοία. Λόγω του χαοτικού κενού στρατηγικής, ο κ. Μητσοτάκης αφήνει το πεδίο ελεύθερο στην επιλογή της Τουρκίας να αναγκάσει τις ΗΠΑ και την ΕΕ να αποδεχθούν τις γεωστρατηγικές της απαιτήσεις, ως ηγεμονικής περιφερειακής χώρας στον Καύκασο και στην Εγγύς και Μέση Ανατολή αλλά και ως νέας ναυτικής, μεσογειακής δύναμης. Ο Πρόεδρος Ερντογάν προβάλλει έτσι την Τουρκία ως κρίσιμο παράγοντα σε όλα τα ανοικτά μέτωπα και αναντικατάστατο για τη Δύση παίκτη.
Η αναγκαία εθνική στρατηγική επιβάλει η πατρίδα μας, χωρίς να πάψει να συνεχίσει να επενδύει στις διμερείς σχέσεις με τις ΗΠΑ-στη βάση της αμοιβαιότητας και όχι του «πιστού και δεδομένου»-να έχει ως πρωταρχική επιλογή την προώθηση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ και την ενίσχυση της ενιαίας εξωτερικής της πολιτικής. Μπορεί να συνεισφέρει στην τελευταία ως παράγοντας σταθεροποίησης των Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου αλλά και ως γέφυρα με την Ρωσία, την Κίνα και τον Αραβικό κόσμο. Πρέπει να πρωταγωνιστήσει στη διαμόρφωση της ευρωτουρκικής ατζέντας και εντός του πλαισίου αυτού να εντάξει την επανέναρξη του ελληνοτουρκικού διαλόγου. Αλλιώς οι εξελίξεις το 2021, αναμένονται ακόμα πιο δυσοίωνες για την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία, από αυτές του τραγικού 2020.
