Της Δήμητρας Τζια
Διεθνολόγος
Μια πανδημία και ένας πόλεμος τιμών φέρνουν τις ενεργειακές αγορές σε κρίση
Η παγκόσμια αγορά πετρελαίου δεν κατέρρευσε ποτέ στην ιστορία τόσο απότομα όσο έχει καταρρεύσει τώρα. Η βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, η οποία παρέχει σχεδόν το 60% της παγκόσμιας ενέργειας, βυθίζεται σε μια διπλή κρίση που θα είχε απορριφθεί ως αδιανόητη στις αρχές του τρέχοντος έτους. Ένας πόλεμος τιμών, με τα έθνη που παλεύουν για μερίδιο αγοράς, έχει κατατεθεί στη μεγαλύτερη κρίση της νέας πανδημίας coronavirus και η οποια θα είναι πιθανώς η χειρότερη. Η προκύπτουσα κατάρρευση της ζήτησης θα είναι μεγαλύτερη από οποιαδήποτε καταγεγραμμένη από τότε που το πετρέλαιο έγινε παγκόσμιο εμπόρευμα. Οι τιμές του πετρελαίου έχουν ήδη μειωθεί στα δύο τρίτα από τις αρχές του 2020 και εξακολουθούν να μειώνονται. Η μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης μόνο τον Απρίλιο θα είναι επτά φορές μεγαλύτερη από τη μεγαλύτερη τριμηνιαία πτώση μετά την οικονομική κρίση 2008–9. Σε περιοχές που δεν έχουν πρόσβαση στην αποθήκευση και τις αγορές, η τιμή ενός βαρελιού πετρελαίου θα μπορούσε να πέσει στο μηδέν.
Αυτή η συντριβή θα δημιουργήσει αναταραχή για τις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο και θα προσθέσει μια νέα αναταραχή των χρηματοπιστωτικών αγορών. Θα προσθέσει επίσης ένα άλλο επίπεδο πολυπλοκότητας σε μια ήδη γεμάτη γεωπολιτική κατάσταση – συμπεριλαμβανομένης της έλξης των Ηνωμένων Πολιτειών σε αμφιλεγόμενες διεθνείς αντιπαραθέσεις σχετικά με το τι μπορεί να γίνει για τη βελτίωση της συντριβής. Τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, η παραγωγή πετρελαίου στις Η.Π.Α. έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο από ποτέ, 13,1 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα – πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε από τους άλλους κορυφαίους παγκόσμιους παραγωγούς, τη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία. Αυτό το ρεκόρ ακολούθησε μια δεκαετία κατά την οποία, λόγω της επανάστασης του σχιστόλιθου που επέτρεψε νέες τεχνικές υδραυλικής ρωγμάτωσης (fracking) οι Ηνωμένες Πολιτείες πέρασαν από το στάδιο του μεγαλύτερου εισαγωγέα πετρελαίου στον κόσμο σε έναν σημαντικό εξαγωγέα.
Ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει ήδη μπει στη μάχη. Αν και υπήρξε από καιρό υποστηρικτής των χαμηλών τιμών του πετρελαίου – με ένα tweet του εναντίον του Οργανισμού των χωρών εξαγωγής πετρελαίου (ΟΠΕΚ) και τις προσπάθειές του για παγκόσμια διαχείριση εφοδιασμού τα τελευταία χρόνια – η τρέχουσα κατάρρευση προκάλεσε μια αντιστροφή στην αμερικανική ενεργειακή πολιτική. Πρόσφατα κάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να μιλήσει για το τι μπορεί να γίνει για να σταματήσει αυτό που θα αποκαλούσε αργότερα «οδυνηρή» πτώση. Στη συνέχεια ο Τραμπ κάλεσε τον Σαουδάραβα Πρίγκιπα Μωάμεθ μπιν Σαλμάν και ανακοίνωσε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια σημαντική συντονισμένη μείωση από τους μεγάλους παραγωγούς πετρελαίου. Οι Σαουδάραβες παρακολούθησαν τις εξελίξεις, ζήτησαν μια εκ νέου συνεδρίαση του ΟΠΕΚ, μαζί με άλλα βασικά κράτη παραγωγής πετρελαίου, συμπεριλαμβανομένου του Καναδά και του Μεξικού. Όλα αυτά έχουν αυξήσει έστω και στο ελάχιστο τις τιμές, αν και το «πότε», «πώς» και «ποιος» μιας πιθανής συμφωνίας παραμένουν ασαφείς. Και όσο μεγαλύτερο είναι το πλέγμα των παικτών, τόσο πιο δύσκολη θα είναι η εφαρμογή μιας συμφωνίας.
Η φύση και η τεράστια κλίμακα της τρέχουσας κατάρρευσης καθώς και η πολιτική αντιπαράθεση που προκάλεσε τις σημερινές μοναδικές προκλήσεις για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον ενεργειακό τομέα της – προκλήσεις που θα έχουν σημαντικές συνέπειες για την οικονομία των ΗΠΑ και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ σε μια ήδη επικίνδυνη στιγμή.
Το τέλος της παγκόσμιας πετρελαϊκής τάξης
Όπως συμβαίνει με πολλές άλλες βιομηχανίες, η ακραία δυσφορία στις αγορές πετρελαίου προκλήθηκε από την πανδημία του κορωναϊού. Όμως, στην περίπτωση του πετρελαίου, αυτή η αγωνία έρχεται με μια γεωπολιτική ανατροπή.
Η τελευταία πτώση των τιμών του πετρελαίου, η οποία ξεκίνησε το 2014 ως αποτέλεσμα της αύξησης της προσφοράς, έληξε τελικά το 2016 με την εμφάνιση μιας νέας συμφωνίας στο διεθνές πετρέλαιο από τον οργανισμό ΟΠΕΚ +. Αυτή ήταν μια συμφωνία μεταξύ 11 μελών του ΟΠΕΚ και δέκα χωρών εκτός του ΟΠΕΚ για από κοινού μείωση της παραγωγής προκειμένου να σταθεροποιηθεί η πτώση της αγοράς. Μερικές φορές ονομάστηκε Συμμαχία της Βιέννης λόγω του τόπου που ιδρύθηκε, ο ΟΠΕΚ +. Μια Σαουδική-Ρωσική συμμαχία, με τους τότε δύο μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου (και μακροχρόνιους ανταγωνιστές) να αγκαλιάζουν τη νέα συνεργασία. Παρέχει επίσης ένα άνοιγμα για μια στρατηγική σχέση, δίνοντας στη Ρωσία ένα άνοιγμα για τη δημιουργία ομολόγων με έναν από τους σημαντικότερους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μέση Ανατολή και επίσης για να προσελκύσει τις Σαουδικές επενδύσεις. Για τη Σαουδική Αραβία, ήταν ένας τρόπος να αντισταθμιστεί η σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να αποκτήσει κάποια ώθηση στην αντιπαράθεσή της με το Ιράν.
Όμως, η πρώτη φάση της κρίσης του κορωναϊού, το ξέσπασμα της στην Κίνα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, “έσπασε” την συμμαχία. Η Κίνα, η μεγαλύτερη αγορά για το παγκόσμιο πετρέλαιο, έκλεισε ξαφνικά. Αντί να αυξάνεται η παγκόσμια ζήτηση, όπως αναμενόταν, μειώθηκε κατά ένα άνευ προηγουμένου ποσοστό της τάξεως των έξι εκατομμύρια βαρελίων ημερησίως το πρώτο τρίμηνο του 2020.
Στις αρχές Μαρτίου, μέσα από τις συναντήσεις του ΟΠΕΚ και του ΟΠΕΚ + στη Βιέννη, άρχισαν συζητήσεις σχετικά με τον τρόπο αντίδρασης. Γρήγορα έγινε σαφές ότι Ρωσία και Σαουδική Αραβία είχαν πολύ διαφορετικές προοπτικές. Ο ρωσικός προϋπολογισμός βασίστηκε σε αυτό που θεωρήθηκε ως σχετικά χαμηλή τιμή περίπου 42 $ το βαρέλι. Εν τω μεταξύ, η Σαουδική Αραβία, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, χρειαζόταν υψηλότερες τιμές περίπου 80 $ το βαρέλι για να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό της. Κατά συνέπεια, η Σαουδική Αραβία ήθελε μεγάλες περικοπές στην παραγωγή προκειμένου να προσπαθήσει να βάλει ένα κατώτατο όριο στην τιμή. Η Ρωσία, που ισχυριζόταν την αβεβαιότητα, αλλά υποθέτοντας ότι ο αντίκτυπος του κοροναϊού ήταν πιθανότατα πολύ μεγαλύτερος και θα επηρέαζε τη ζήτηση σε όλο τον κόσμο, υποστήριξε αντ ‘αυτού να διατηρήσει την υπάρχουσα συμφωνία μέχρι τον Ιούνιο και στη συνέχεια να δει πού βρίσκονται τα πράγματα.
Αποτέλεσμα: η Σαουδική Αραβία επέμεινε στις περικοπές, η Ρωσία είπε εμφατικά όχι. Και κάπως η συνεδρίαση του OPEC + διαλύθηκε.
-Ανοίξτε τις βαλβίδες-
Η άμεση απάντηση της Σαουδικής Αραβίας στο σπάσιμο της συμφωνίας ήταν να ανακοινώσει ότι, ελλείψει περικοπών από όλους τους παραγωγούς, θα ανοίξει όλες τις βαλβίδες. Άρχισε να αντλεί όσο το δυνατόν περισσότερο, με στόχο να προσθέσει 2,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα στα 9,7 εκατομμύρια που ήδη παρήγαγε. Η επιπλέον παραγωγή υποτίθεται ότι θα συμβάλει στην αντιστάθμιση της μείωσης της τιμής. Η Ρωσία απάντησε ανακοινώνοντας ότι θα παράγει επίσης ό, τι μπορούσε, αν και η ικανότητά της για αύξηση της ποσότητας παραγωγής πετρελαίου είναι πολύ χαμηλότερη, πλησιάζοντας τα 300.000 βαρέλια την ημέρα. Η μάχη για μερίδιο αγοράς συνεχίστηκε.
Όμως, ενώ η τιμή είχε ήδη μειωθεί, το ξέσπασμα του κοροναϊού προχώρησε στη δεύτερη και πιο καταστροφική φάση του – την παγκόσμια πανδημία. Το επακόλουθο κλείσιμο του μεγαλύτερου μέρους της παγκόσμιας οικονομίας έχει προκαλέσει κατάρρευση της ζήτησης σε κλίμακα που ο κόσμος δεν έχει ξαναδεί. Τον Απρίλιο, η μείωση βρίσκεται περίπου στα 20 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα ή περισσότερο – περίπου το 20% της συνολικής ζήτησης.
Σε κάθε χώρα, το IHS Markit υπολογίζει ότι σχεδόν κάθε διαθέσιμο γαλόνι πηγαδιού πετρελαίου στον κόσμο θα έχει γεμίσει μέχρι τα τέλη Απριλίου ή στις αρχές Μαΐου. Όταν συμβεί αυτό, θα προκύψουν δύο πράγματα: οι τιμές θα μειωθούν και οι παραγωγοί θα κλείσουν τους αποθηκευτικούς χώρους επειδή δεν μπορούν να διαθέσουν τα βαρέλια του πλεονάζοντος πετρελαίου στην αγορα.
Λόγω της φύσης των πετρελαιοπηγών τους, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία είναι σε θέση να παράγουν πετρέλαιο με κόστος πολύ χαμηλότερο από τις περισσότερες άλλες χώρες. Σε αυτές τις άλλες χώρες υψηλότερου κόστους παραγωγής πετρελαίου, όταν η τιμή που θα πάρει ένα βαρέλι είναι χαμηλότερη από το κόστος παραγωγής, μια εταιρεία δεν μπορεί να συνεχίσει να αντλεί χωρίς να χάνει χρήματα σε κάθε βαρέλι. Σε αυτό το σημείο, μια εταιρεία θα κλείσει προσωρινά το πηγάδι πετρελαίου τους. Μεταξύ του πιο σκληρού χτυπήματος είναι το σχιστόλιθο των ΗΠΑ. Κατά συνέπεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει πιθανώς να εγκαταλείψουν το μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, προς όφελος άλλων. Η παραγωγή των ΗΠΑ θα μπορούσε να μειωθεί κατά σχεδόν τρία εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της IHS Markit. Εάν συμβεί αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξακολουθούν να είναι μεγάλοι παραγωγοί, αλλά πολύ πίσω από τη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία, και οι εισαγωγές θα αυξηθούν. Το οικονομικό κόστος θα είναι υψηλό, δεδομένης της σημασίας της επανάστασης του σχιστόλιθου για τη συνολική οικονομία των ΗΠΑ – λογιστικά συνολικά, σύμφωνα με ανάλυση του IHS Markit, για περίπου 2,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας.
Εν Τέλει το μπραντεφερ των δυο -μεγάλων- του ΟΠΕΚ+ τελείωσε στις 9 Απριλίου, λίγες μέρες μετά τη διάλυση της συμμαχίας, στη νέα συνδιάσκεψη OPEC+ στην οποία αποφασίστηκε μείωση της παραγωγής τους κατά 10 εκατ. βαρέλια ημερησίως τον Μάιο και τον Ιούνιο, κατά 8 εκατομμύρια βαρέλια από τον Ιούλιο μέχρι το τέλος του έτους και κατά 6 εκατομμύρια βαρέλια από τον Ιανουάριο του 2021 μέχρι τον Απρίλιο του 2022. Βέβαια παραμένει αμφίβολο το κατά πόσο θα ωφελήσει αυτή η μείωση την κατάσταση καθώς δεν είναι αρκετή για να επιτύχει σταθεροποίηση των τιμών.
Υπερβολική ζήτηση- Το πρόβλημα της αποσταθεροποίησης
Υπάρχει κάποιος τρόπος σταθεροποίησης της παγκόσμιας αγοράς; Ο τερματισμός της μάχης για μερίδιο αγοράς θα μειώσει το πλεόνασμα που ρέει στην αγορά, θα αφαιρέσει την πίεση και θα έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχολογία της αγοράς, η οποία είναι ένας από τους παράγοντες που διαμορφώνουν τις τιμές. Θα αντιμετώπιζε μόνο ένα μέρος του προβλήματος της υπερπροσφοράς, αλλά ακόμη και αυτό θα ήταν πολύ σημαντικό.
Το πως θα επιτυχανθεί μια τέτοια σταθεροποίηση είναι ένα άλλο θέμα. Ωστόσο, η Σαουδική Αραβία διαθέτει μια μοναδική πλατφόρμα για τη διευκόλυνση διενέργειας ενός ψηφίσματος, καθώς είναι πρόεδρος της φετινής G-20, του φόρουμ για τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου για την αντιμετώπιση των διεθνών οικονομικών προβλημάτων. Κατά τη διάρκεια της κρίσης 2008–9, η G-20 λειτούργησε ως ένα διοικητικό συμβούλιο της παγκόσμιας οικονομίας. Αλλά αυτή ήταν μια πιο συνεργατική εποχή.
Η ΕΕ -ξανά- σε αδιέξοδο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ωστόσο, συχνά δεν μιλά με μία φωνή για την ενεργειακή πολιτική. Το φυσικό αέριο ειδικότερα υπήρξε σημείο διαφωνίας, πουθενά πιο εμφανές από ό,τι στον προγραμματισμένο αγωγό Nord Stream 2 που υποστηρίχθηκε από τη γερμανική κυβέρνηση, αλλά αντιτάχθηκε ιδιαίτερα από πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Για χώρες όπως η Πολωνία – η οποία ήταν απρόθυμη ως προς τη δέσμευση για ουδετερότητα του κλίματος – το LNG των ΗΠΑ είναι μια ευπρόσδεκτη εναλλακτική λύση έναντι του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου. Η κατανάλωση της χώρας έχει αυξηθεί σταθερά τα τελευταία χρόνια.
Η χώρα στοχεύει στη διαφοροποίηση της προσφοράς της (περίπου οι μισές από τις εισαγωγές φυσικού αερίου προήλθαν από τη Ρωσία το 2019) σε νορβηγικό φυσικό αέριο και LNG. Αρκετές μακροπρόθεσμες συμβάσεις που υπογράφηκαν τα τελευταία χρόνια σημαίνουν ότι μεγάλο μέρος των τελευταίων θα προέλθει από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό θα μπορούσε εν μέρει να είναι αποτέλεσμα της διπλωματίας αερίου του Τραμπ. Ήδη κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Πολωνία το 2017, ο Τραμπ είχε προωθήσει τις εξαγωγές, και στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου το 2020, ο ΥΠΕΞ Πομπέο ανακοίνωσε χρηματοδότηση ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων σε χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης της Πρωτοβουλίας – Three Seas – ενός φόρουμ κρατών της Ανατολικής Ευρώπης για διασυνοριακά έργα ενέργειας, υποδομών και ψηφιοποίησης. Οι εγκαταστάσεις ΥΦΑ στην Πολωνία, τη Λιθουανία και την Κροατία αποτέλεσαν βασικό επίκεντρο, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία.
Όσον αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, χώρες όπου δραστηριοποιούνται μερικές από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες του κόσμου όπως η ExxonMobil, Total και Edison, κοινό είναι το αίτημα τους για αναστολή έως το σεπτέμβριο του 2020 ,και όχι ακύρωση,των ερευνών μέσω της επίκλησης προβλέψεων force majeure στις συμβάσεις που έχουν υπογράψει με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις. Και μεν στην Κύπρο, η διαδικασία αναθεώρησης του χρονοδιαγράμματος ερευνών των διαφόρων εταιρειών έχει ήδη ξεκινήσει, ενώ στην Ελλάδα,επικρατεί σιγή ιχθύος.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας σε συνδυασμό με την κρίση του πετρελαίου, έχουν πλήξει την εμπιστοσύνη και την ψυχολογία του επενδυτή έτσι ώστε να επιθυμούν να μην προχωρήσουν και να αποδεσμευτούν από τόσο μεγάλες και κοστοβόρες επενδύσεις ή να επενδύσουν σε μικρότερου κόστους εγχειρήματα. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η καθυστέρηση μεγαλύτερης παροχής φυσικού αερίου στον αγωγό TAP που βρίσκεται σε δοκιμαστικό στάδιο προς τη τελική έγκριση έναρξης του, τη δημιουργία του εμβληματικού έργου του LNG Αλεξανδρούπολης από τη στιγμή που η Ρουμανία, ως μέτοχος του 20%, επιθυμεί την αναστολή του προγράμματος έως ότου περάσει η κρίση καθώς και την ακόμη μεγαλύτερη καθυστέρησης της εκκίνησης του αγωγού East-Med που υπογράφηκε τον Ιανουάριο ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ..
Μια παράταση όμως της πανδημίας , μπορεί να προκαλέσει ακόμη και την αναστολή των έργων με οικονομική ζημία εκατομμυρίων στο ελληνικό δημόσιο αφού θα καταπέσουν οι εγγυητικές επιστολές των εταιρειών προς όφελος του ελληνικού δημοσίου. Τέλος η Ελλάδα θα χάσει μια εξαιρετική ευκαιρία ανάδυσης της ως ενεργειακού κέντρου μεταφοράς φυσικού αερίου με αποτέλεσμα να παραμένει στο περιθώριο της ενεργειακής αγοράς.
Με μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας σε αδιέξοδο, η πετρελαϊκή κρίση θα επιδεινωθεί τις επόμενες εβδομάδες και η ζημιά θα γίνει αισθητή πέρα από την ίδια τη βιομηχανία πετρελαίου. Καθώς οι τιμές μειώνονται και η αποθήκευση αυξάνεται, η παραγωγή σε όλο τον κόσμο θα μειωθεί δραματικά. Η πανδημία καθώς και ο το λεγόμενο shutdown σε πολλές χώρες του κόσμου προκαλεί το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης όπου θα είναι το αποτέλεσμα μιας αγοράς που κατακλύζεται από την εξάπλωση του κοροναϊού και το κλείσιμο της παγκόσμιας οικονομίας.
