Της Δήμητρας Τζια
Διεθνολόγος
Αν και οι ΗΠΑ και το Ιράν έχουν ζήσει εδώ και δεκαετίες σε κατάσταση εχθρότητας, σπάνια έχουν σχέσεις τόσο έντονες όσο τους τελευταίους μήνες. Οι ΗΠΑ προσπαθούν να στερήσουν το Ιράν τα έσοδα από το πετρέλαιο, την ψυχή της οικονομίας της. Το Ιράν κατηγορείται ότι σαμποτάρει πετρελαιοφόρα στον Περσικό Κόλπο. Με τις ΗΠΑ να ενισχύουν τη στρατιωτική τους παρουσία στην περιοχή και το Ιράν υπερβαίνει τα όρια που συμφώνησε για το πυρηνικό του πρόγραμμα, ο κίνδυνος είναι ότι ένας λανθασμένος υπολογισμός θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν πόλεμο που ούτε οι ΗΠΑ ούτε το Ιράν θέλουν.
1. Πως ξεκίνησε η κλιμάκωση;
Τον Μάιο του 2018, ο Πρόεδρος Donald Trump απέσυρε τις ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία του 2015 στην οποία το Ιράν συμφώνησε να περιορίσει την πυρηνική του δραστηριότητα με αντάλλαγμα την απαλλαγή από τις οικονομικές κυρώσεις που επέβαλαν οι δυτικές χώρες που ανησυχούσαν ότι προσπαθούσε να αναπτύξει πυρηνική βόμβα. Ο Trump ισχυρίστηκε ότι θα μπορούσε να πάρει μια καλύτερη συμφωνία από το Ιράν και άρχισε να επαναφέρει παλαιές κυρώσεις και να προσθέτει νέες. Τον Μάιο του 2019, οι ΗΠΑ αύξησαν την πίεση αφήνοντας να λήξουν οι παραιτήσεις που είχαν επιτρέψει σε οκτώ κυβερνήσεις να αγοράσουν ιρανικό πετρέλαιο. Ο στόχος της κυβέρνησης Trump είναι να καταστήσει μηδενικές τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν, οι οποίες αντιπροσωπεύουν σχεδόν το ήμισυ των πωλήσεων της χώρας στο εξωτερικό.
2. Ποιος ήταν ο αντίκτυπος στο Ιράν;
Το Ιράν παράγει πετρέλαιο από το 1986, καθιστώντας τις κυρώσεις μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η οικονομία του από την επανάσταση του 1979, ανατρέποντας τη μοναρχία και εγκαθιστώντας κληρικούς κανόνες. Οι κυρώσεις τροφοδότησαν τον πληθωρισμό και υπονόμευσαν την εγχώρια στήριξη της κυβέρνησης του Προέδρου Χασάν Ρουχανί, η οποία διαπραγματεύτηκε την πυρηνική συμφωνία. Οι Ιρανοί αισθάνονται εξαπατημένοι. Η συμφωνία πυρηνικής ενέργειας υποτίθεται ότι θα αποφέρει οικονομικά πλεονεκτήματα για το Ιράν, αλλά οι ανανεωμένες κυρώσεις των ΗΠΑ έχουν καταστρέψει αυτή την προσδοκία.
3. Τι κάνει το Ιράν σε απάντηση;
Το Ιράν έχει δηλώσει ότι δεν θα παραμείνει αδρανής καθώς η οικονομία του τιμωρείται από τις ΗΠΑ. Επιβεβαιώνεται ότι έχει ξεπεράσει τα συμφωνημένα ανώτατα όρια για τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου και υπερέβη το επιτρεπτό επίπεδο καθαρότητας. Επιπλέον, οι Η.Π.Α. κατηγορούν το Ιράν για τις επιθέσεις των πλοίων στον Περσικό Κόλπο, μια κατηγορία που το Ιράν αρνείται. Το Ιράν κατέσχεσε ένα βρετανικό πετρελαιοφόρο τον Ιούλιο, όταν ένα πλοίο φορτωμένο με ιρανικό πετρέλαιο, τέθηκε υπό περιορισμό στο Γιβραλτάρ λόγω υποψίας ότι μετέφερε πετρέλαιο προς τη Συρία κατά παράβαση των κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το δεύτερο πλοίο απελευθερώθηκε στα μέσα Αυγούστου, προκαλώντας τις ΗΠΑ να απειλήσουν κυρώσεις εναντίον οποιουδήποτε συμβαλλόμενου μέρους που συνεργάζεται με αυτό.
4. Πώς εμποδίζουν οι ΗΠΑ να εμπορεύονται με το Ιράν;
Όπως συμβαίνει και με άλλες εκστρατείες κυρώσεων, η μόχλευση των ΗΠΑ βρίσκεται στον κεντρικό ρόλο που παίζουν οι αμερικανικές τράπεζες – και το αμερικανικό δολάριο στην παγκόσμια οικονομία. Οποιαδήποτε χώρα, εταιρεία ή τράπεζα που παραβιάζει τους όρους των αμερικανικών κυρώσεων θα μπορούσε να δει τα περιουσιακά της στοιχεία με έδρα τις Η.Π.Α. να χάνουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν χρήματα σε ή μέσω λογαριασμών που διατηρούνται στις ΗΠΑ. Στην ουσία, η διοίκηση Trump έχει στοιχηματίσει ότι τα κράτη, οι επιχειρήσεις παγκοσμίως προτιμούν να συνεργάζονται με τις ΗΠΑ παρά το Ιράν – ένα στοίχημα που έχει αποδειχθεί σωστό, καθώς οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν μείνει ως επί το πλείστο μακριά από το Ιράν.
5. Τι έχουν κάνει οι ευρωπαϊκές χώρες γι’ αυτό;
Τα ευρωπαϊκά κράτη της πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν σχεδίασαν έναν ειδικό μηχανισμό για τη διευκόλυνση του εμπορίου με το Ιράν που θα παρακάμψει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ. Η ιδέα βασικά βασίζεται στη χρήση ενός συστήματος ανταλλαγής, στο οποίο το Ιράν συγκεντρώνει πιστώσεις για τις εξαγωγές του προς την Ευρώπη τότε θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για την αγορά αγαθών από ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Αλλά το Instex, όπως είναι γνωστός ο μηχανισμός, έχει προσφέρει περιορισμένη μόνο διευκόλυνση.
6. Γιατί ο Trump αντιτίθεται στην πυρηνική συμφωνία;
Αντικρούει ότι οι περιορισμοί του οφείλονται να λήξουν με την πάροδο του χρόνου και υποστηρίζει ότι θέλει να διασφαλίσει πως το Ιράν δεν θα έχει πυρηνικό οπλοστάσιο “για πάντα”. Αναφέρει επίσης ότι το συμφωνητικό δεν αντιμετωπίζει αυτό που βλέπει ως κακοήθη συμπεριφορά του Ιράν στη Μέση Ανατολή, την υποστήριξή της στην τρομοκρατία ή το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων.
7. Ποιο είναι το ιστορικό μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν;
Η διχογνωμία μεταξύ των δύο χωρών έχει τις ρίζες της στην υποστήριξη των Η.Π.Α. για το πραξικόπημα του 1953 που προκάλεσε την επανεγκατάσταση του μοναχού Σάχη Μοχάμαντ Ρέζα Παχλάβι, ο οποίος ήταν συμπαθής στη Δύση. Όταν οι Ισλαμιστές επαναστάτες ανέλαβαν το Ιράν το 1979, μαχητές κατέσχεσαν την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη μαζί με τους 52 Αμερικανούς ομήρους για περισσότερο από ένα χρόνο, ζητώντας από τις Η.Π.Α. να επιστρέψουν τον σάχη που είχε καταφύγει εκεί. Σε απάντηση, οι ΗΠΑ διέκοψαν τις σχέσεις τους και άρχισαν να επιβάλλουν κυρώσεις στο Ιράν, το οποίο αυξήθηκε κατά τη διάρκεια των ετών. Οι Η.Π.Α. απαρίθμησαν το Ιράν ως υποστηρικτή της τρομοκρατίας από το 1984. Τον Απρίλιο ονόμασε το Σώμα των Επαναστατικών Φρουρών, την πρωταρχική στρατιωτική δύναμη του Ιράν, μια τρομοκρατική οργάνωση, την πρώτη φορά που εφάρμοσε την ονομασία αυτή σε κρατικό θεσμό.
8. Τι διακυβεύεται τώρα στη σύγκρουση;
Η σταθερότητα της Μέσης Ανατολής. Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι συχνά αναφέρουν ότι δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν τη διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους να ξεκινήσει τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003 ως βασικό λόγο για να προσπαθήσει να διασώσει τη συμφωνία του Ιράν. Οι ηγέτες των ΗΠΑ και του Ιράν δήλωσαν ότι δεν επιδιώκουν πόλεμο, αλλά οι ειδικοί ανησυχούν ότι ένας λανθασμένος υπολογισμός θα μπορούσε γρήγορα να οδηγήσει σε κλιμάκωση. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο οι ΗΠΑ βρέθηκαν στα πρόθυρα να ξεκινήσουν αεροπορικές επιδρομές εναντίον του Ιράν σε αντίποινα για την κατάρριψη ενός αμερικανικού drone που, όπως ισχυρίζεται το Ιράν,εισέβαλε στον εναέριο χώρο του, αλλά ο Πρόεδρος Trump δήλωσε πως, 10 λεπτά πριν την έναρξη των επιχειρήσεων, αποφάσισε να αποσύρει την επιχείρηση επειδή θα είχε οδηγήσει σε περίπου 150 θανάτους.
9. Η πλευρά της Ελλάδας
Το Adrian Darya-1 έφυγε από το Γιβραλτάρ την Κυριακή και ταξινόμησε ως προορισμό το ελληνικό λιμάνι Καλαμάτα. Η Ελλάδα αρνήθηκε να βοηθήσει το ιρανικό πετρελαιοφόρο που πρόσφατα κρατήθηκε στο Γιβραλτάρ για υποψία ναυσιπλοΐας στη Συρία. Η κίνηση έρχεται μετά το γεγονός ότι ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο απειλούν τις κυρώσεις σε οποιαδήποτε χώρα βοηθά το δεξαμενόπλοιο.
Σε δήλωση του προς την τηλεόραση ANT1 την Τετάρτη, ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης δήλωσε ότι η Ελλάδα “έστειλε ένα σαφές μήνυμα ότι δεν υπάρχει τρόπος να διευκολύνουμε τη μεταφορά πετρελαίου στη Συρία.” “Δεν θέλουμε να διευκολύνουμε την πορεία της αυτό το πλοίο προς τη Συρία ».Το Ιράν δεν έχει έρθει σε επαφή με την ελληνική κυβέρνηση. Σε κάθε περίπτωση, το Adrian Darya-1 – το οποίο μεταφέρει 2 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου – είναι πολύ μεγάλο για να φιλοξενήσει σε οποιοδήποτε ελληνικό λιμάνι, δήλωσε ο κ. Βαρβιτσιώτης. Τέλος, έστειλε ένας σαφές μήνυμα ότι δεν υπάρχει τρόπος να διευκολύνουμε τη μεταφορά πετρελαίου στη Συρία.” “Δεν θέλουμε να διευκολύνουμε την πορεία της αυτό το πλοίο προς τη Συρία ».
Πρόσθεσε ότι το σκάφος, ο Adrian Darya 1, ήταν πολύ μεγάλο για να αποβιβαστεί σε οποιοδήποτε ελληνικό λιμάνι. Αν έφτανε στα ελληνικά χωρικά ύδατα, οι ελληνικές αρχές θα ανταποκριθούν αναλόγως,. «Δεν υπάρχει τρόπος που η Ελλάδα θέλει να επηρεάσει τη σχέση της με τις ΗΠΑ, με την οποία έχει στενή συνεργασία», πρόσθεσε.
Από την άλλη πλευρά ο κ. Pompeo δήλωσε στους δημοσιογράφους πως “Έχουμε καταστήσει σαφές ότι όποιος το υποστηρίζει, οποιοσδήποτε επιτρέψει στο πλοίο να αποβιβαστεί, κινδυνεύει να λάβει κυρώσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες”, προσθέτοντας ότι οι ΗΠΑ θα λάβουν “κάθε ενέργεια που μπορούμε” ώστε να σταματήσει το δεξαμενόπλοιο να κατευθυνθεί προς τη Συρία.
