Γράφει ο Αλέξης Παπαχελάς
Η Αγία Σοφία δεν ανήκει στην ατζέντα των ελληνοτουρκικών εκκρεμοτήτων. Είναι ένα σπουδαίο, παγκόσμιο μνημείο το οποίο βρίσκεται στην επικράτεια του τουρκικού κράτους.
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί θα δηλητηριάσει όμως για πάρα πολλά χρόνια τις σχέσεις των δύο χωρών και λαών. Ο πρόεδρος Ερντογάν το βλέπει από τη δική του σκοπιά. Διαβάζει τις δημοσκοπήσεις και διαπιστώνει ότι ένα μεγάλο κομμάτι της τουρκικής κοινής γνώμης θέλει τη «Μεγάλη Εκκλησία» τζαμί. Ο ίδιος πιέζεται δημοσκοπικά, αλλά και από τους απαραίτητους πια ακροδεξιούς συμμάχους του. Είναι μια ευκαιρία να ανατρέψει μια ιστορική απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ που ελήφθη πριν από 86 χρόνια, αλλά συζητείται ακόμη στη γείτονα, και μάλιστα με έντονο τρόπο.
Ο Ερντογάν γνωρίζει καλά ότι μια συμβολική κίνηση με την Αγία Σοφία θα διχάσει τους λαούς μας, ενδεχομένως όσο τίποτα άλλο. Ξέρει ότι στο ελληνικό υποσυνείδητο το συγκεκριμένο μνημείο έχει ιδιαίτερο συγκινησιακό φορτίο. Δεν θα εξοργίσει μόνο τους επαγγελματίες τουρκοφάγους, αλλά όλους τους Ελληνες. Θα δώσει τροφή στα άκρα και θα περιορίσει ακόμη περισσότερο τα περιθώρια χειρισμών των ελληνοτουρκικών σχέσεων από οιαδήποτε κυβέρνηση.
Δεν ξέρω πώς φτάσαμε από τον πρώιμο Ερντογάν, που δεν είχε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο «ραντάρ» του, στον σημερινό Ερντογάν. Δεν ξέρω επίσης πώς φτάσαμε από τον Ερντογάν που θεωρούσε ότι το βαθύ κράτος συντηρεί και κλιμακώνει την ένταση με την Ελλάδα για να ενισχύσει τον ρόλο του και να υπονομεύει τον ίδιο στο σημερινό συνοικέσιο του παραδοσιακού βαθέος κράτους με το Παλάτι στην Αγκυρα. Εδώ είμαστε σήμερα όμως. Ενδεχομένως να χάθηκαν ευκαιρίες για τις δύο χώρες πριν από 15 ή πριν από 8 χρόνια. Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα το κρίνουν και θα εξηγήσουν πώς κατρακυλήσαμε στη σημερινή αντιπαλότητα.
Φοβάμαι όμως ότι έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που ο Τούρκος πρόεδρος δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τον αντίκτυπο που θα έχει στην Ελλάδα η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Δεν τον νοιάζει και ίσως μάλιστα τον γοητεύει η ιδέα ότι μπορεί αυτή η κίνηση να ενοχλήσει τόσο πολύ την Ελλάδα.
Κάτι έχει πάει πολύ στραβά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις τους τελευταίους μήνες. Είναι παράδοξο αν σκεφθεί κανείς τη διάθεση με την οποία μπήκε στο «γήπεδο» ο Ελληνας πρωθυπουργός όταν ανέλαβε την εξουσία.
Τα τηλέφωνα, είτε αυτά είναι επίσημες κόκκινες γραμμές είτε παρασκηνιακά κανάλια, είναι νεκρά. Η Αγκυρα δεν κρύβει την πρόθεσή της να κλιμακώσει την ένταση κάποια στιγμή τον Σεπτέμβριο. Η Αγία Σοφία, το στήσιμο σκηνών στον Εβρο, οι υπερπτήσεις είναι κομμάτια ενός πακέτου εργαλείων άσκησης πίεσης.
Το μοιραίο ραντεβού μπορεί να αποφευχθεί μόνο αν ένας από τους δύο σηκώσει το τηλέφωνο και εκφράσει την επιθυμία να αρχίσει κάποιου είδους διάλογος.
Εάν όμως ο Ερντογάν επιμείνει στην Αγία Σοφία, θα ξέρει ότι αυτό το, ήδη απόμακρο, ενδεχόμενο απομακρύνεται για τα καλά. Ή μάλλον υπονομεύεται πλήρως. Αν το κάνει, σημαίνει ότι δεν τον νοιάζει. Αν δεν τον νοιάζει, σημαίνει ότι πρέπει να προετοιμαστούμε για ένα δύσκολο φθινόπωρο.
