Γράφει ο Τάσος Παππάς
Πηγή: efsyn.gr
Η εποχή που τα κόμματα ήταν μπετόν-αρμέ έχει περάσει. Κάποτε ο λόγος του αρχηγού ήταν συμβόλαιο. Κάποτε οι αιρετικές φωνές εξοστρακίζονταν χωρίς πολλά πολλά. Η ενότητα εξασφαλιζόταν με την πυγμή του ηγέτη, ασχέτως αν από κάτω μαίνονταν οι μάχες των φραξιών για τη διαδοχή.
Το ίδιο ίσχυε και με τις κυβερνήσεις συνεργασίας. Τις προηγούμενες δεκαετίες το μοντέλο των συνεργασιών λειτουργούσε αποδοτικά σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Τα λεγόμενα συστημικά κόμματα κατάφερναν να συνεννοούνται και να διοικούν τις χώρες δίχως σοβαρά προβλήματα.
Υπήρχαν όμως ισχυροί ηγέτες με κύρος στην κοινωνία και εκτόπισμα στο κομματικό ακροατήριο που επέβαλλαν την άποψή τους. Πολλοί στην Ελλάδα εξέφραζαν τη λύπη τους επειδή δεν μπορούσαμε κι εμείς εδώ (οι καθυστερημένοι Βαλκάνιοι δηλαδή) να κάνουμε ό,τι κάνουν οι προηγμένοι Ευρωπαίοι.
Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Τα κόμματα είναι χαλαρές συλλογικότητες, με πλαδαρή ιδεολογία, χύμα πολιτική ταυτότητα για να χωράνε οι πάντες, αλλάζουν αρχηγούς και ηγετικές ομάδες σαν τα πουκάμισα, οι διασπάσεις είναι σύνηθες φαινόμενο, η βάση παίζει ολοένα και μικρότερο ρόλο και οι πολίτες αποφεύγουν τη στράτευση.
Αυτή η εκφυλιστική κατάσταση μεταφέρεται και στο επίπεδο των κυβερνήσεων. Ακόμη και σε χώρες που έχουν παράδοση συνεργασιών και είναι εδραιωμένη η κουλτούρα της συναίνεσης, οι αντιθέσεις ανάμεσα στους κυβερνητικούς εταίρους είναι καθημερινό φαινόμενο.
Δείτε τι συμβαίνει στη Γερμανία. Υστερα από διαπραγματεύσεις που κράτησαν αρκετούς μήνες, σχηματίστηκε μια τρικομματική κυβέρνηση η οποία κάθε άλλο παρά συμπαγής είναι. Σενάρια πρόωρων εκλογών έχουν αρχίσει να κυκλοφορούν, πού, στη Γερμανία, όπου σπανίως ανατρέπεται η κανονικότητα. Στην Ιταλία, όπου για πενήντα και βάλε χρόνια είχαμε συμμαχικά σχήματα, σήμερα υπάρχει μια αλλόκοτη κυβέρνηση.
Το ένα κόμμα χτυπάει αλύπητα τις Βρυξέλλες και το άλλο συνομιλεί με τους αξιωματούχους της Ε.Ε. Το ένα κόμμα προωθεί τη δική του ατζέντα στο μεταναστευτικό, το άλλο επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην ενίσχυση των φτωχών και των μεσαίων στρωμάτων.
Με άλλα λόγια, δύο κυβερνήσεις στη συσκευασία της μίας. Στην Ισπανία πρωθυπουργός είναι ο σοσιαλιστής Σάντσεθ, το κόμμα του οποίου δεν έχει την πλειοψηφία στη Βουλή και στηρίζεται κατά περίπτωση από τους Podemos και μερικά μικρά κόμματα. Πρόκειται για μια εντελώς περίεργη και ad hoc συνεργασία, αφού δεν υπάρχει προγραμματική συμφωνία μεταξύ των κομμάτων. Για την ώρα η ευχάριστη έκπληξη είναι η Πορτογαλία. Εκεί κυβερνούν οι σοσιαλιστές, με τη στήριξη του κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς (Μπλόκο) και του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Στην Ελλάδα, την περίοδο της μεταπολίτευσης είχαμε κυβερνήσεις συνεργασίας σε έκτακτες περιπτώσεις. Ηταν η πρώτη κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή μετά τη δικτατορία, η κυβέρνηση Τζαννετάκη, η οικουμενική Ζολώτα, η κυβέρνηση Παπαδήμου και η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου.
Ολες είχαν κοντό βίο. Η πιο ανθεκτική είναι η τωρινή, παρά το γεγονός ότι τη συγκροτούν δύο κόμματα που έχουν τεράστιες διαφορές και στο ιδεολογικό και στο πολιτικό επίπεδο. Η συνοχή της κυβέρνησης δεν απειλήθηκε σοβαρά, αν και για να περάσει ορισμένα νομοσχέδια ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάστηκε τη βοήθεια άλλων κομμάτων αφού οι ΑΝ.ΕΛΛ. είχαν δηλώσει την αντίθεσή τους. Αφορούσαν κυρίως τα πεδία των δικαιωμάτων και των σχέσεων με την Εκκλησία.
Φαίνεται όμως πως κι αυτή η κυβέρνηση συνεργασίας αγγίζει τα όριά της, γιατί στο προσκήνιο έχει έρθει ένα θέμα εξωτερικής πολιτικής (Μακεδονικό), το οποίο για τους ΑΝ.ΕΛΛ. είναι καθοριστικής σημασίας και αφορά την ίδια την ύπαρξή τους. Αυτό τουλάχιστον πιστεύει ο αρχηγός τους και έτσι μπορεί να εξηγηθεί η προσπάθειά του να έχει και τον σκύλο χορτάτο (να μην περάσει η Συμφωνία των Πρεσπών) και την πίτα ολάκερη (να μην πέσει η κυβέρνηση).
Για την ιστορία, πρέπει πάντως να πούμε ότι είναι μια κυβέρνηση που προέκυψε εξ ανάγκης. Κανένα άλλο κόμμα δεν είχε εκδηλώσει την πρόθεση να συμπλεύσει με τον ΣΥΡΙΖΑ ούτε τον Γενάρη του 2015 ούτε τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους. Οπότε η συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. ήταν μονόδρομος.
Μήπως πρέπει να ξαναγυρίσουμε στις μονοκομματικές και αυτοδύναμες κυβερνήσεις; Τέτοιες είχαμε τόσα χρόνια, αυτές οδήγησαν τη χώρα στη χρεοκοπία. Για παράδειγμα, επειδή η Ν.Δ έχει βάλει στόχο την αυτοδυναμία, ποιες εγγυήσεις πολιτικής σταθερότητας μπορεί να προσφέρει ένα κόμμα στο οποίο άλλος είναι αρχηγός και άλλοι κάνουν κουμάντο;
Οπότε; Πρέπει να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι από δω και πέρα θα έχουμε θνησιγενείς κυβερνήσεις συνεργασίας; Στο παρελθόν τις αντιθέσεις στο εσωτερικό των κομμάτων και των κυβερνήσεων τις έλυναν με αυταρχικό τρόπο οι ηγέτες. Το ζητούμενο στις μέρες μας είναι συμμαχικές κυβερνήσεις σε προγραμματική βάση.
Με μία βασική προϋπόθεση: το πλαίσιο συνεργασίας θα είναι καθαρό, με ιεραρχημένους στόχους και σαφείς προτεραιότητες, δεν θα προκύπτει από συμφωνίες κορυφής, αλλά θα είναι προϊόν διαλόγου με τη συμμετοχή των κομματικών μελών τα οποία θα καλούνται να τοποθετηθούν επί του τελικού κειμένου. Είναι μια εκδοχή άμεσης δημοκρατίας. Σίγουρα προτιμότερη επιλογή από τον βοναπαρτισμό των ηγεσιών και τα παρασκηνιακά παζάρια των γραφειοκρατικών ομάδων.
