Γράφει ο Αλέξης Παπαχελάς
Η γειτονιά μας κρύβει πάντοτε εκπλήξεις, εδώ και αιώνες… Η πιo πρόσφατη έκπληξη ήλθε το απόγευμα της Παρασκευής, όταν ο πρόεδρος Ερντογάν επιτέθηκε στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ και ακύρωσε την επικείμενη επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον. Πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική, αν όχι κρίσιμη, εξέλιξη, που θα επηρεάσει οπωσδήποτε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις αλλά και όλη την αρχιτεκτονική ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Αθήνα είχε ποντάρει σε μια περίοδο ηρεμίας στο Αιγαίο, η οποία βασιζόταν στην παραδοχή ότι η Αγκυρα χρειαζόταν «ήρεμα νερά» στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, καθώς καιγόταν να εξασφαλίσει την αναβάθμιση αλλά και την αγορά νέων αεροσκαφών F-16. Η σχετική φόρμουλα εκτόνωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων είχε συμφωνηθεί και σφυρηλατηθεί για μεγάλο διάστημα από τους Αμερικανούς πρέσβεις στην Αθήνα και στην Αγκυρα. Παρασκηνιακό ρόλο έπαιξε και το Βερολίνο, αλλά πρωταγωνιστές ήταν οι Αμερικανοί. Μετά το ξέσπασμα Ερντογάν και τη ματαίωση της επίσκεψης στον Λευκό Οίκο, θα πρέπει να θεωρείται απίθανο να δώσει το Κογκρέσο το πράσινο φως στα αιτήματα της Αγκυρας. Θα υπάρξουν οι παραδοσιακοί απολογητές της τουρκικής συμπεριφοράς στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αλλά η δουλειά τους δεν θα είναι καθόλου εύκολη.
Απομένουν δύο ερωτήματα. Γιατί τα έκανε όλα «γυαλιά καρφιά» ο Ερντογάν και αν αυτό θα μας ξαναβάλει σε μια περίοδο μεγάλων εντάσεων στο Αιγαίο. Το πρώτο ερώτημα έχει ίσως ψυχαναλυτική ερμηνεία. Είναι πολλοί εκείνοι που θεωρούν ότι ο Ερντογάν μετά τις εξελίξεις στην Παλαιστίνη βλέπει τον εαυτό του –στο μυαλό του– σαν τον ηγέτη μιας υπερδύναμης, αλλά και σαν αρχηγό της μουσουλμανικής παγκόσμιας συμμαχίας εναντίον του Ισραήλ και της Δύσης. Κάποιος που αναλαμβάνει αυτόν τον ρόλο κάνει κινήσεις που ξεπερνούν τη λογική και αγνοούν τις συμβουλές τεχνοκρατών και διπλωματών. Η συμπεριφορά του είναι μεσσιανική. Ισως να επηρεάζεται από τον Πούτιν, ίσως πάλι να ποντάρει ότι τον Ιανουάριο θα έχει άλλον συνομιλητή στον Λευκό Οίκο. Ισως να είναι μία ακόμη μπλόφα στο πλαίσιο ενός γεωπολιτικού παζαριού.
Οσο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, θα πρέπει να δούμε τι θα σημάνει η ξαφνική ένταση στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Ενας Ερντογάν που δεν ενδιαφέρεται για τα F-16 ή για μια συνάντηση με τον Μπάιντεν μπορεί εύκολα να επιστρέψει σε υπερπτήσεις και προκλήσεις. Το άλλο σενάριο θα ήταν, καθώς κόβει πια όλες τις γέφυρες με τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές χώρες, να έχει πλέον μεγαλύτερη ανάγκη για μια σχέση καλής γειτονίας με την Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να αποφασίσει τι στάση θα κρατήσει και αν θα εγκαταλείψει τις ψευδαισθήσεις της. Δεν υπάρχει αμφιβολία ασφαλώς ότι θα υπάρξουν και εκείνοι που θα προτείνουν να «παγώσει» η έγκριση των F-35 προς την Ελλάδα έως ότου κάτσει η σκόνη με την Αγκυρα και φανεί αν θα πάρει τα F-16. Εχουμε πάντως μπροστά μας ένα νέο σκηνικό. Η γειτονιά γίνεται πάλι απρόβλεπτη.
